11-ci dərs - "Ecaz”-ın lüğəvi mənası
Lüğətdə "ecaz” kəlməsi üçün bir neçə məna
zikr olunubdur:
1. "Əlfat” – o şey ondan fövt oldu.
2. "Vicdanul əcz” – onu aciz tapdı.
3. "Ehdasul əcz” – onu aciz etdi.
Rağib İsfəhani "Müfrədat” kitabında yazır:
"Əcz” maddəsi bir şeydən geri qalmaq mənasındadır.
Ürfdə isə bir işi əmələ gətirməkdən aciz olmağa
deyirlər.
"Ecaz”-ın istilahi mənası
İstilahda ecaz, peyğəmbərlik iddiası edən bir
şəxsin əmələ gətirdiyi işə deyərlər ki, başqaları o işi
etməkdən acizdirlər. Bu işə möcüzə deyərlər və bu,
peyğəmbərlik iddiası edən şəxsin peyğəmbərliyinə
şahiddir.
Ən yaxşı möcüzə
Ən yaxşı möcüzə odur ki, öz zamanında olan
məşhur sənətə və peşəyə oxşar olsun. Ona görə o
sənətə arif və alim olanlar hamıdan yaxşı bilirlər ki, peyğəmbərliyə şahid gətirilən bu iş adi peşələrdən
fərqlidir. Buna əsasən də alimlər peyğəmbərlərin
möcüzəsini təsdiq etməkdə başqalarından irəlidədirlər.
Necə ki, Həzrət Musa (ə)-ın möcüzəsinə ilk dəfə iman
gətirənlər sahirlər (sehr edənlər) oldular.
Allah-Təala Həzrət Musa (ə)-a sehrin
müqabilində əsa, Həzrət İsa (ə)-a müalicəsi olmayan
xəstəliklərin müqabilində müalicə yolu, axırıncı
peyğəmbəri olan Həzrət Mudəmməd (s)-ə isə
ərəblərin şerdə və ədəbiyyatda şox inkişaf etdiyi bir
zamanda gözəl fəsahət və bəlağətə malik olan Quranı
əta etdi. Bunların da möcüzə olduğunu öz dövrlərinin
bu işdə ustad olanları birinci başa düşdülər.
Muğeyrət ibni Şobə cəhalət dövründə Ərəbistan
yarımadasında böyük bir ədib, fəsahət və bəlağətli şer
yazan bir şəxs idi. Müşriklər onu Peyğəmbər (s)-lə
söhbətə göndərdilər. O, qayıdandan sonra dedi: o
sözlər bəşər sözü deyil. Müşriklər dedilər: deyək ki,
Muhəmməd (s) dəlidir.
Muğeyrət cavabında dedi: siz bilmirsiz o
yüksəklikdə kəlam sahibi olan bir şəxsə cünun adı
yapışdırmaq mümkün deyil? Deyin ki, sahirdir, bəlkə
bu yol ilə insanları ona inanmağa qoymadıq.
Bəli, belə olub. Bütün peyğəmbərlər öz
zamanlarında inkişaf edən bir peşəyə uyğun möcüzə
gətiriblər. O zamanın da başbilənləri onun möcüzə gətirənin isə peyğəmbər olduğunu hamıdan əvvəl
biliblər. Amma bilmək ayrı işdir, inanıb əqidə
bağlamaq ayrı iş. Onlar tanıyırdılar, bilirdilər, amma,
o həqiqəti aşkar etmirdilər. Ona görə ki, şəxsi
mənafeləri təhlükəyə düşürdü. Elə müasir dövrdəki
kimi. Çoxları həqiqəti başa düşürlər, amma, nə isə bu
həqiqətin qarşısında onların bəndəçilik boyunlarının
əyilməsinə mane olur. Bu maneə cəhalətdirmi? Xeyr.
Cahillər haqqı tanıyanlar cərgəsinə hələ daxil
olmayıblar. Hansı səbəb? Bəlkə inadkarlıq? Bəlkə
dünyanın çirkin olan quru adı və bir tikə acı yeməyi?
Bu acı tikələrin hesabına insanlar çoxlu şirin
yeməklərini əldən veriblər. Bir quru ada xatir böyük
üxrəvi adlarını və məqamlarını itiriblər. İmam Hüseyn
(ə) bir nəfərə nəsihət edərkən belə buyurdu: "Sən 80
ilin günahını toplamısan, çox səhvlər edibsən. Bu
günahları ancaq Allah yolunda şəhid olmaq
təmizləyər”.
O adam isə cavabında dedi: "İstəyirsən yaxşı
atları verim sənə”.
təəssüf edərək geri qayıtdı. Həmən adam
da başa düşmədi ki, 80 il idi ki, o, günah edirdi. Onun
günahının təmizlənməsi lazım idi, atın yox. O şəxs
qalan ömrünü təəssüflə keçirdi. Həmişə o fürsəti əldən
verdiyi üçün peşimançılıq çəkərdi. Rahatlıq olmadı
onun qalan ömründə.
Bəli, cəhalət, inadkarlıq, dünyapərəstlik və
başqasına qulluq etmək – hamısı insanı haqdan
döndərən səbəblərdir.
Həzrət Peyğəmbər (s) buyurdu: "Bədbəxt adam
axirətini dünyasına satandır. Ondan bədbəxti isə öz
axirətini başqasının dünyası üçün əldən verəndir”
Başqasının əmrlərini icra edib, onun dünyasına
xidmət edən insanlar çox uduzmuşlardır. Insan
fitrətində və quruluşunda başqasının dünyasına xidmət
etmək yoxdur. Bunlar heyvani qərizələrin insani
hisslərə üstün gəlməsindən vücuda gəlir. İnsan
rəzilləşir, insanlığını itirir, sonra həqiqəti tanıyıb onu
ayaqları altına atır. Bilir ki, onu qiymətləndirən, ona
"əhsəni təqvim” adını verən haqqa boyun qoymağıdır.
Bilir ki, bu haqdan uzaqlaşması onun pisliyinə gətirib
çıxardır. Bununla belə haqqı atıb, batilin ardınca
gedir.
Bəni Üməyyə sarayında xidmət edən bir alimə
İmam Səccad (ə) belə buyurdu: "Bu işinlə zalimlərə
nə qədər xeyir verib, özünün nə qədər ziyana
düşdüyünü bilirsənmi?”
Yuxarıda dediyimiz səbəblərin hamısı pisdir.
Çünki hamısı insanı haqdan uzaqlaşdırır. Amma
bunların hamısından pisi, başqasının göstərişlərini icra
etmək, axirəti başqasının dünyasına satmaqdır.
Deyirlər, bir gün şahın naharına badımcandan yemək bişirirlər. Şah yeyir, xoşu gəlir və aşpaza deyir: "Bu
badımcan nə yaxşı yemək imiş”. Bunu vəzir də
təsdiqləyir. Bunu eşidən aşpaz sabah da həmən
xörəkdən bişirdi. Əsəbi olan padşah "Məmləkətdə
yemək bişirməyə bir şey yoxdur?” deyə badımcanı
pisləməyə başladı. Vəzir də öz növbəsində aşpazı
danladı. Şah üzünü vəzirə tutaraq, "Ay vəzir, səndən
də baş açmaq olmur. Mən tərifləyəndə tərifləyirsən,
pisləyəndə isə pisləyirsən” deyir.
Vəzir özünə məxsus bir tərzdə, "Şah sağ olsun,
mən sənin vəzirinəm, badımcanın yox” deyir.
Bəli şahın vəzirləri, özlərini başqalarına qul
edənlər bu gün də vardırlar. Bu gün Peyğəmbər (s)-ə
sehrbaz deyə bilməyənlər, Quranın əldə düzəltmə
olduğunu iddia edə bilməyənlər başqa formada haqq
ilə düşmənçilik edirlər. Ayələrin mənasını dəyişdirib
həqiqət adı ilə, özlərini isə həqiqət tərəfdarları kimi
qələmə verirlər.
Bu barədə genişliyi ilə sonradan bəhs olunacaq.
Qayıdaq söhbətimizin əvvəlinə. Görək Quran hansı
səbəblərə görə möcüzə hesab olunur
Fəsahət və bəlağət
Fəsahət və bəlağət gözəl kəlmələrlə yetirici
mənalar ifadə etməyə deyərlər. Belə ki, kəlmələr dilə yatıcı olsun, eyni halda mənalar zehinlərə tez çatsın.
Həzrət Peyğəmbər (s)-in besət dövründə ərəblər
ədəbiyyat və şer sahəsində çox yüksək bir mərhələyə
çatmışdılar ki, yer üzündə heç zaman o pilləyə qalxan
ədəbiyyat olmamışdır. Belə bir zamanda Quran nazil
olur. Fəsahət və bəlağəti o qədər yüksək olur ki, bütün
ərəbləri və şairləri kölgədə qoyaraq onların şer və
nəsrlərinin üstünə pərdə çəkir.
Tarixdə çoxlu hekayələr olubdur. Böyuk
ədiblərə Quranın ayələrindən oxuyanda onların bədəni
lərzəyə düşübdür. Quranın ilahi bir möcüzə olduğunu
etiraf ediblər.
Quranda ixtilafın olmaması
Bilirik ki, Qurani-Kərim 23 ilin müddətində
tədriclə nazil olubdur. Müxtəlif hadisələrdə, cürbəcür
münasibətlərdə Qurani-Kərim çoxlu məsələləri əhatə
edibdir. İncəsənət, ictimai, iqtisadi, siyasi, etiqadi,
əxlaqi məsələlər Quranda cilvələnibdir.
Quranda keçmişlərin qissələri nəql olunubdur.
Əqli dəlillərlə məsələlər sübuta yetirilibdir. Bu qədər
məsələlərin içərisində kiçik də olsa heç bir ixtilaf
yoxdur.
Qurani-Kərim "Nisa” surəsinin 82-ci ayəsində
belə buyurur: "Aya Quranda (Quran və ya Quran dediyi məsələlər barədə - red.) fikirləşmirlər, əgər
Allah tərəfindən gəlməsəydi, onda çoxlu ixtilaflar
tapardılar”.
افلا يتدبرون القران ولو كان من عندى غير االله لوجدوا فيه
اختلافاكثيرا
Bəli, dərs oxumayan, məktəb görməyən bir
nəfərin vasitəsilə belə bir kitabın ərsəyə gəlməsi
həqiqətən böyük möcüzədir.
Maarif cəhətindən möcüzə olması
İslam maarifi və etiqadı salim əql və qüvvətli
dəlillər ilə uyğundur. Allahı tanıması, tovhid və başqa
məsələləri çox gözəl bir surətdə bəyan edir və bunu
indiyə qədər qoruyub saxlayır. Heç bir təhrif əli ona
yetişə bilməyib. Başqa dini kitablar təhrif olunaraq öz
peyğəmbərlərinə nalayiq işlər nisbət veriblər. Amma
Quran maarifi bəyan edəndə bu məsələləri çox gözəl
açaraq peyğəmbərimizə böyük əxlaq və digər
fəzilətlər nisbətini vermişdir.
Qanun qoymaqda Quranın möcüzəsi
Quranın bu qismətdə möcüzə olmasında heç bir
şəkk yoxdur. Əxlaqın süqut edib aradan getdiyi, ictimai rəsm və ədəblərin söndüyü, qarət və
quldurluğun hesabsız bir dərəcəyə çatdığı bir
zamanda, qızların diri halda basdırıldığı, xəyanət,
fəsad və ədalətsizliyin aləmi əhatə etdiyi bir vaxtda
Quran nazil olur, həddindən artıq dərəcədə mütərəqqi
olan bir qanun gətirir. İnsani fəzilətlər bayrağını
qaldırır. Camaatı qardaşlığa, sədaqətə, əmanətdarlığa,
vəhdət və insaniyyətə dəvət edir. Insanları cəhalətdən
elmə, zülmətdən nura çağırır. Bu gün də şərq və qərb
islam mədəniyyətinin kölgəsində qalıbdır.
Ümumiyyətlə Quranda olan qanunların cəmi, Quranın
möcüzə olmasına bir dəlildir.
Qeybi xəbərlər vermək cəhətindən
Quranın möcüzə olması
Qurani-Kərimdə keçmişlərin xəbəri xilqətin
əvvəlindən besətə qədər vardır. Habelə gələcəkdən də
çoxlu xəbərlər verilmişdir ki, bunların hər ikisi qeybi
xəbərlərdir. Gələcəkdən bir xəbər vermək və o
xəbərin də düzgün çıxması özü də bir möcüzədir.
Bu xəbərlərdən bəzilərinə işarə edək:
1. Quran, keşmiş peyğəmbərlər və onların
ümmətindən söhbət açaraq bu xəbəri qeybi bir
xəbər adlandırır. Həqiqətdə bunlardan tarixdə heç
kəsin xəbəri olmayıb.
"Hud” surəsinin 49 – cü ayəsində belə
buyurulur: (Həzrət Nuhun haqqında danışandan
sonra) "Dediyimiz qeybi xəbərlərdir, sənə vəhy
etdik, nə sən, nə də sənin qövmün bunlardan
xəbərdar deyildiz”.
...تلك من انباء الغيب نوحيها اليك ما كنت تعلمها انت و
لا قومك من قبل هذا
2. Qurani-Kərim gələcəkdə baş verəcək hadisələrdən
xəbər veribdir ki, onların hamısı xəbər verildiyi
kimi baş veribdir. Məsələn:
غلبت الروم فى ادنى الارض وهم من بعد غلبهم سيغلبون
"Rumlular məğlub oldu, amma yaxın vaxtda onlar
qələbə çalacaqlar”. Eyni ilə Quran deyən kimi oldu.
Bunun kimi çoxlu ayələr keçmişdən xəbər verib ki,
heç kəsin ondan xəbəri yox idi. Gələcəkdən də xəbər
veribdir, onların, Quran dediyi kimi baş verməsinə
minlərlə insanlar şahid olublar. Bu da Quranın
möcüzə olmasına dəlalət edir.
Elmi məsələləri dəqiq surətdə açıqlaması
cəhətdən Quranın möcüzə olması
Qurani-Kərim o zamanda elə dəqiq elmi
məsələlərə işarə edibdir ki, o vaxt insanların dərk etməsi çətin olub. Hətta bəzi hallarda onların əqidəsi
ilə böyük ziddiyyət təşkil edibdir. Buna misal olaraq:
"Biz küləyi bitkilərin tozlanması üçün göndərmişik”.
Bu gün elm subut etmişdir ki, bəzi bitkilər
küləyin vasitəsi ilə tozlanır. Amma Quran bunu min
dörd yüz il bundan qabaq xəbər veribdir.
Bundan əlavə yuxarıda söhbət açdığımız Rum
müharibəsi barədə Allah-Təala bu müharibənin yerin
ən alçaq hissəsində olduğunu bildirir. Bu gün alimlər
sübut edirlər ki, o müharibənin baş verdiyi məntəqə
dəniz səviyyəsindən neçə yüz metr alçaqdadır.
Bunun kimi çoxlu elmi məsələlər vardır ki, o
zaman Quranın vasitəsi ilə izah olunmağı bu kitabın
möcüzə olmasına dəlalət edir.
11-ci dərsin sualları
1) "Ecaz” və ya "Möcüzə” nə deməkdir və Allah Öz
peyğəmbərlərinə nə üçün möcüzə göstərmək
qabiliyyəti vermişdir?
2) Nə üçün bütün peyğəmbərlər öz zamanlarında
inkişaf edən bir peşəyə uyğun möcüzə gətiriblər?
3) Yaradılmışların Əşrəfi Həzrət Muhəmməd (s)-ə
verilən möcüzə nə üçün bütün peyğəmbərlərə
verilən möcüzələrdən üstün sayılır?
4) Tarix boyu bəzi insanların əqlən dərk etdikləri halda peyğəmbərlərin buyuruqlarını qəbul
etmələrinə nə mane olub?
5) Quranda ixtilaf (ziddiyyət) varmı?
6) Allahı və Həzrət Peyğəmbər (s)-i tanıma
cəhətindən Quran digər dinlərin kitablarından nə
cür fərqlənir?
7) Qanun qoymaq cəhətindən Quranın möcüzə
olmasını necə başa düşürsüz? Quranın dünyaya
bəxş etdiyi ən mütərəqqi qanunlara nümunə
deyin və fikrinizi əqli və nəqli (ayə, hədis və ya
rəvayət) yollarla əsaslandırın.
8) Quranda keçmişə və gələcəyə aid qeybi xəbərləri
özündə əks etdirən ayələrdən bir neçəsini misal
gətirin.
9) Quranın bəyan etdiyi həqiqətlərin elmi
nailiyyətləri hər əsrdə qabaqlamasına dair bir
neçə nümunə gətirin.
Kitabın adı: Peyğəmbər (s) və Əhli-Beyt (ə)-ın məktəbində Quranşünaslıq
Müəllif: Hacı Əhliman Rüstəmov
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6734
Bu gün: 2
