Haqq
Hüquqlar barəsində bəhs edən hər bir kəs, hər şeydən əvvəl özü haqqı tanımalıdır. Ona görə də, əvvəlcə, lüğət elmində "haqq" kəlməsinin mənasını araşdırmalı daha sonra isə onun elmi termində mənası və növləri ilə tanış olmalıyıq. Nümunə üçün haqqın mənası, mahiyyəti, mülklə haqqın fərqi və hökmlə haqqın fərqlərini bilməliyik.
Haqq lüğətdə
"Haqq" sözünün lüğətdə bir neçə mənası var. Onların ən mühümlərinə işarə edirik:
Rağib İsfahani yazır: Haqq, əslində uyğun olmaq və müvafiq olmaqlığa deyilir. Görürük ki, bu uyğunluq və həmahənglik ən çox "haqq" kəlməsində işlədilir. O cümlədən:
1. «Haqq», Allah və yaradan mənasındadır. Çünki, yaranmışları öz hikmətinə uyğun yaratmışdır.(Yunus surəsi-32. )
2. «Haqq», yaranmış mənasında. «Çünki, yaranmışlar Onun hikmətinə uyğun yaranmışlar.»(Yunus surəsi -5.)
3. «Haqq», - əsl həqiqətlə uyğun olan mənasında.(Bəqərə surəsi -213. )
4. «Haqq», - olan və olmalı şeylə uyğun və düzgün olan söz mənasında.(Yasin surəsi -7.)
Bəzi alimlər və lüğət əhli mötəqiddirlər, o yerlərdə ki, haqq kəlməsi işlənib onların mənalarını araşdırdıqdan sonra belə nəticəyə gəlmək olur ki, "haqq" əslində, "sabit olmaq" mənasını daşıyır. Amma, qalan başqa mənalarının nəticəsi sabit olmağa gəlib çıxır.
Beləliklə, "haqq" istər həqiqi olsun, istərsə də nisbi, bir işin sabit olunmasından ibarətdir. Bəs Allaha "haqq"deyirik çünki, sabit və həqiqidir. Qurana haqq deyirik çünki, Allah tərəfindən olması sabitdir. Həqiqi və sabit olan hər bir işə haqq deyirik. Ədalətə haqq deyirik çünki, hər şeyin sabit olması və qalmasının əsli ədalətdir. Həqiqi və sabit olmasına görə İslama da haqq deyirik.
«Haqq», bəzən müəyyən bir şəxsin mülkünə və faydasına da deyilir. Bu da həmçinin, onun qanun vasitəsilə həmin şəxsin barəsində mötəbər və sabit olmasına görədir. «Batil» sözü də "haqq" kəlməsinin müxtəlif mənaları müqabilində onun ziddinə münasib şəkildə qərar tutmuşdur.
Haqqın mənası
"Haqq" sözü ərəbcədən, məsdər (kök) mənasında işlənməsi ilə yanaşı, Qurani-Kərimdə müxtəlif mövzularda işlədilmişdir:
«Onlar bilirlər ki, Allah aşkar haqqdır.» (Nur surəsi -25. )
Həmçinin, Allah-taalanın işi mənasında işlənilib:
«Göyləri və yeri haqq olaraq yaradan Odur.» (Ənam surəsi -73.)
Başqa bir yerdə, Allahın dini mənasında gəlir:
«Peyğəmbərini hidayətlə [Quranla] və haqq dinlə göndərən Odur!» (Fəth surəsi -28. )
Allah vədəsində də işlənmişdir:
«O ki deyilmiş oldu Allahın vədi haqdır.» (Casiyə surəsi -32. )
Bundan əlavə, "haqq" sözü "vəhy" mənasında da işlənib:
«Sənə kitabdan vəhy etdiyimiz haqdır.» (Fatir surəsi -31. )
Qissələr mənasında da işlənmişdir:
«Həqiqətən, bu Quran və zikr olunanlar haqq qissələrdir.»(Ali-İmran surəsi -62. )
Nəhayət, haqq sözü, hökm mənasında da işlənmişdir:
«Bəs insanlar arasında haqla hökm et.» (Sad surəsi -26. )
Bunlardan əlavə, "haqq" sözü Quranda xüsusi və etibari mənalarda da işlənmişdir. Bu da insanla başqa şeylər arasında rabitəyə işarə olunur. Belə halda bəzən mütləq işlənilir:
«Öz qohum-əqrəbana haqlarını əta et!» (Rum surəsi -38. )
Bəzən mənfəət mənasında gəlir:
«Və mallarında saillər və mərhumlardan ötrü haqq vardır.» (Zariyat-19. )
İmam Zeynalabidin (əleyhissalam) və başqa məsum İmamların (əleyhimussalam) kəlmələrində olan «haqq"sözü, çox vaxt hüquqi deyil, bəlkə də, "əxlaqi" məna daşıyır. İnşallah əsl hüquqi-haqq barəsində bu kitabda bəhs olunacaq.
Kitabın adı: İslamda hüquq nəzəriyyəsi (İmam Səccadın (ə) - 1)
Müəllif: Qüdrətullah Məşayixi
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6704
Bu gün: 0
