Qərb filosofları, İslam alimləri və elm əhli arasında, "haqq" sözünün mənası barəsində və tərifində ixtilaf vardır. Onlardan bəzilərinə işarə edirik:
Birinci: Sosioloq və iqtisadçı fransalı alim Lirmi Niye haqqın tərifində deyir: "Haqq, bəşərin rabitə müvazini və həmahəngliyidir." Əvvəlcədən qeyd etdiyimiz kimi «haqq"sözünün lüğəvi mənalarından biri də «ədl», mövcudatlar arasında ədalət və həmahənglikdir. Hər mövcudun payını özünə vermək. Beləliklə, fransalı alimin tərifi, eyni «ədl» mənasında olmasa da, ona həddən artıq yaxın mənasındadır.(İslamın hüquqda ümumi cəzası, səh-12. )
İkinci: Bəziləri haqqın tərifi barəsində deyir:
"Haqq”, təbii bir həqiqət və ya vaqeiyyət yaxud, qərarlaşmadır ki, öz sahibinə onu saxlamağa və qorumağa yaxud, ələ gətirməyəqüdrət verir. Məsələn, həyat və yaşamaq haqqı, azadlıq haqqı, bərabərlik haqqı, evlənmək haqqı, qisas və başqa haqlar...
Üçüncü: Seyyid Məhəmməd Əl-Bəhrul-Ulum 13-cü hicri əsrinin böyük şiə alimi buyurur: «Haqq, bəzən mülk məfhumunun müqabilində, bəzən də onunla bərabər mənada işlədilir. Hər iki mənada haqq, elə bir qüdrətdir ki, etibari və qərarlaşma üzrədir. Ona əsasən, hər bir insan, hər hansı bir mala və ya şəxsə yaxud, hər ikisinə hakimlik tapır. Məsələn, kirayə olunan evə, çünki, kirayəçi kirayə sahibinin şəxsi mallarından birinə müvəqqəti sahib olur.»(Bələğətül-fiqh, 1-ci cild, səh-13. )
Dördüncü: Şeyx Ənsari (rəhmətullah) buyurur: «Haqq, bir növ hakimlik və qüdrətdən ibarətdir ki, ona əsasən, haqq sahibi özünə aid hər hansı bir məsləhəti ələ gətirir.»(Məkasib «Bey» kitabının əvvəli. )
Beşinci: Axund Movla Məhəmməd Kazim Xorasani buyurur: «Haqq, xüsusi etibar və xüsusi nisbətdir ki, qərarlaşma və ya təklif yaxud, başqa mənşədən ələ gəlmişdir. Məsələn, mülkiyyətdən ələ gələn mülkdən istifadə etmək haqqı, meyvə bağının yanından keçməkdən ələ gələn və meyvələrindən təkcə yeməyə haqqı olan «yolçu» haqqı.»(İslam hüququnda bəhs: 1-ci cild, səh-26. )və sair.
Altıncı: Ayətullah seyyid Möhsün Həkim buyurur: «Haqq mülkün bir növüdür. Mülk, malik və məmluk arasında olan xüsusi etibari bağlılıq və nisbətdir.»(İslam hüququnda bəhs: 1-ci cild, səh-26. )
Yeddinci: Seyyid Məhəmməd Kazim Yəzdi Təbatəbai buyurur: «Haqq, bir növ bir şeyin üzərində etibari bir qüdrətdir ki, ya o şeyin vücudi maddisi var. Məsələn, birisinin malından istifadə etməsindən məhrum etmək haqqı (təhcir haqq) yaxud, maddi və vücudi xaricisinə aid olmayan haqq, məsələn, olunmuş alveri batil etmək haqqı (haqq xiyar fəsx) yaxud, xüsusi bir şəxsə aid olan haqq, məsələn, qisas haqqı. Beləliklə, haqq, mülkün zəif mərtəbələrindən bəlkə də, mülkün bir növüdür.(İslam hüququnda bəhs: 1-ci cild, səh-26. )
Səkkizinci: Başqa bir nəzəriyyədə haqqı, mülkün zəif mərtəbələrindən və hər ikisini (haqq və mülkü) səltənət və sahibliyin mərtəbəsindən hesab edirlər. Ayətullah Seyyid Əbul Qasim Xoyi buyurur: «Malikiyyət, ümumi qüdrət və səltənətdən ibarətdir. Lakin, haqq, xüsusi səltənət və sahiblikdir.»
Doqquzuncu: Mərhum Əllamə Təbatəbai buyurur:
«Haqq, bir növ xüsusiyyətçilikdir. Elə bir xüsusiyyətçilik ki, ümumi olaraq hətta, cəmiyyətin vücudundan əvvəl də vardır. Cəmiyyət təşkil olunduqdan sonra müxtəlif şəkillərdə zahir olur. Onlardan biri də haqdır.»(İslam hüququnda bəhs: 1-ci cild, səh-26. )
Kitabın adı: İslamda hüquq nəzəriyyəsi (İmam Səccadın (ə) - 1)
Müəllif: Qüdrətullah Məşayixi
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6734
Bu gün: 2
