6-cı dərs
Quranın nazil olması və besət
Bildiyimiz kimi Həzrət Peyğəmbər (s) miladi
tarixi ilə 610 – 611-ci illərdə, 40 yaşında Məkkə
şəhərində peyğəmbərliyə təyin edildi. Onu da bilirik
ki, Həzrət Peyğəmbərə (ə) ilk nazil olan ayə "Ələq”
surəsinin ayələrindən idi. Həzrət Peyğəmbərə (s) ilk
ayələr Həra mağarasında nazil oldu. Bu məsələdə
bütün müsəlmanlar müttəfiqdirlər. Amma bu
məsələnin hansı zamanda baş verməsi ixtilaflıdır.
Şiələr çoxlu mötəbər rəvayətlərə əsaslanaraq bu
hadisənin rəcəb ayının 27-də baş verdiyini qeyd
edirlər. Bu barədə olan hədislər Peyğəmbərin (s) ƏhliBeytinin
vasitəsi ilə nazil olub. Onlar Peyğəmbərə (s)
yaxın olduğu üçün hamıdan yaxşısını bilmələri
şübhəsizdir.
Şeyx Tusi "Əmali” kitabında İmam Sadiq (ə)-
dan nəql edərək yazır: "İyirmi yeddi rəcəbdə
peyğəmbər (s) seçilibdir. Kim bu günü oruc tutsa, altmış ay oruc tutanın əcrini qazanır”.
Bundan başqa da Əimmədən (a) (imamlar –
red.) çoxlu rəvayətlər vardır ki, onlar da besətin
(Peyğəmbərin (s) təyin edilməsinin – red.) rəcəb
ayının 27-də olduğunu bəyan edir. Bir sıra mötəbər
hədislər Quranın rəcəb ayının 27-də nazil olduğunun
bildirir. Bundan əlavə rəvayətlər də vardır ki, Quran
20 il müddətinə nazil olmuşdur.
Quranın bəzi ayələrində isə onun ramazan
ayında, Qədr gecəsində nazil olduğu bildirilir.
Məsələn "Bəqərə” surəsinin 185-ci ayəsində belə
buyurulur: "Ramazan ayı bir aydır ki, Quran bu ayda
nazil olubdur”.
شهر رمضان الذى انزل فيه القران
"Duxan” surəsinin 3-cü ayəsində belə
buyurulur: "Biz onu (Quranı) mübarək bir gecədə
nazil etdik”.
انا انزلناه فى ليلة مباركة
"Qədr” surəsinin 1-ci ayəsində belə qeyd edilir :
"Biz onu (Quranı) Qədr gecəsində nazil etdik”.
انا انزلناه فى ليلة القدر
Bu mötəbər hədislər və bu Quran ayələri birbiri
ilə uzlaşanda hansı nəticə meydana çıxır, necə
izah olunur?
Həmən nəticə və izahı aydınlaşdırmaq üçün bir
məsələdən xəbərdar olmaq lazımdır. O da Quranın
nazil olmasının iki cür olmasını bilməkdir. Bəli,
Quranın nuzulu iki formada olubdur:
1. Nuzuli dəfi
2. Nuzuli tədrici
Nuzuli-dəfi
Bir çox şiə və sünnü rəvayətlərinin təkidinə
əsasən Quranın nazil olması iki formada olubdur.
Onlardan biri nuzuli dəfidir.
Cəlaləddin Suyuti yazır "Qurani-Kərimin nazil
olmasında üç nəzər vardır: Birinci nəzər – Quran
bütöv şəkildə Qədr gecəsində dünya göyünə nazil
olub, sonra tədriclə 20 il, ya 23 il müddətində
Peyğəmbərə (s) nazil olubdur.
Səd ibni Cübeyr bu məzmunda olan bir hədisi
ibni Abbasdan nəql edibdir.
İkinci nəzər – Quranın bir miqdarı hər Qədr
gecəsində dünya göyünə nazil olub, sonra bir il
müddətində həmən miqdar Həzrət Peyğəmbərə (s)
çatdırılıbdır.
Üçüncü nəzər – Ramazan ayında Quranın nazil
olmasından məqsəd, onun başlanğıcı deməkdir.
Sonralar mütəfərriq surətdə (ayrı-ayrı formalarda) Quran nazil olmuşdur.
Amma imamiyyə rəvayətlərindən belə məlum
olur ki, Quran bir dəfədə dördüncü göydə "beytül
məmur” adında bir yerdə nazil olubdur. Sonradan 23
illik Peyğəmbərin (s) risalət dövründə tədriclə
Peyğəmbərə (s) nazil olubdur.
Əllamə Təbatəbainin (rahmətullahi ələyh) bu
barədə başqa bir nəzəriyyəsi vardır. Onun xülasəsi
belədir: Ramazan ayında nazil olan ayələrdən məqsəd
Quranın bir dəfədə nazil olmasıdır. Lakin Quran bir
dəfədə Peyğəmbərin (s) qəlbinə nazil olubdur. Sonra
peyğəmbərin (s) risaləti dövründə o, (Quran) ayə - ayə
camaata çatdırılıbdır. Əllamə öz nəzərini təsdiq etmək
üçün Quranın iki ayəsini dəlil gətirir: Birincisi –
"Qiyamət” sürəsinin 19-cu ayəsi; "Tələsərək dilini
Quranı oxumağa tərpətmə, Çünki Quranın toplanması
və qəraəti bizim öhdəmizdədir”.
ولا تحرك به لسانك لتعجل به ان علينا جمعه وقرانه
İkincisi – "Taha” surəsinin 114-cü ayəsi; "Quran
oxuyanda vəhy tamam olmamış tələsmə”.
ولا تعجل بالقران من قبل ان يقضى اليك وحيه
Dediyimiz kimi mərhum Əllamə bu ayələri
Quranın bir dəfədə Peyğəmbərin (s) qəlbinə nazil
olmasına dəlil gətirir. Quran bir dəfədə ona nazil olub, sonralar hansı ayənin camaata çatdırılması Allah
tərəfindən ona göstəriş verilmişdir. O Həzrət
Qurandan xəbərdar olduğu üçün onu oxumağa və
camaata çatdırmağa çalışırdı.
Nuzuli-tədrici
Yuxarıda "nuzuli-dəfi”dən söhbət açdıq və bir
qədər də "tədrici nüzül”a işarə olundu. İndi isə
"nuzuli tədrici”nin barəsində bir qədər geniş mülahizə
aparaq.
Quranın tədriclə nazil olması haqda tarixi
dəlillər vardır. Bundan əlavə əsaslı surətdə Quranın öz
ayələri bu məqsədə dəlalət edir.
"İsra” surəsinin 106-cı ayəsində belə buyurulur:
"Quranı hissə-hissə sənə nazil etdik ki, onu aramla
camaata oxuyasan və onu tədriclə nazil etdik”.
و قرانا فرقناه لتقرئه على الناس على مكث ونزلناه تنزيل
"Furqan” surəsinin 32-ci ayəsində buyurulur:
"Kafirlər dedilər, nə üçün Quran bir dəfəyə ona
(Peyğəmbərə (s)) nazil olmayıb”.
و قال الذينكفروا لولا نزل عليه القران جملة واحدة
Bu ayədən (Furqan-32) istifadə olunur ki,
Quran tədriclə nazil olduğuna görə kafirlərin etirazına
səbəb olmuşdur.
Ramazan ayında nazil olub "nuzuli-dəfi”yə
dəlalət edən ayələrlə, "nuzuli-tədrici”yə dəlalət edən
ayələri müqayisə etsək məlum olur ki, onların
arasında hec bir ziddiyət yoxdur. Bəlkə hər dəstə bir
növ nazil olmağa dəlalət edir. Gündəlik iqtisadi,
ictimai, yaxud sülh və müharibə kimi məsələlər
Quranın tədriclə nazil olmasını iqtiza edir. Quran da
öz növbəsində bu formada o məsələlərə cavab verir.
Quranın həqiqətindən, bütöv bir kitab
olmasından söhbət açanda isə "nuzuli dəfi”yə dəlalət
edən ayələr cilvələnərək məsələyə aydınliq
gətirmişdir.
Tədrici nuzulun sirrləri
Quranın nuzulunun tədrici olmasının müxtəlif
hikmətləri vardır. Onlardan bəzilərinə işarə edək:
1. Quran, kafirlərin "niyə bir dəfəyə nazil olmayıb”
etirazına belə cavab verir: "Biz Quranı tədriclə
nazil etdik ki, sənin qəlbini onun vasitəsi ilə
möhkəmləndirək” (Furqan-32).
لنثبت به فؤادك
Ayələrin tədriclə nazil olması böhranlı vaxtlarda,
müharibələrdə və sıxıntılı müddətlərdə Peyğəmbərə
(s) dildarlıq edir və yaxşı arxa olaraq onun qəlbinə qüvvət gətirirdi. Şübhəsizdir ki, Peyğəmbəri (s) səbrə
və istiqamətə çağıran ayələr bir dəfəyə nazil olsaydı
təhlükəli vaxtlarda o qədər təsirli olmazdı. Amma hər
dəfə çətinliklə üzbəüz olanda bu ayələrin nazil
olmasının xüsusi təsiri var idi.
Baxın, yolunu azmışlar Həzrət Peyğəmbərə (s)
hər dəfə çirkinlikə töhmətlər vurub narahat edəndə
Allahın tərəfindən ayə nazil olur, əmin olan mələk
gəlir, Peyğəmbərə (s) baş çəkir, ona ürəkli olmağı
tövsiyyə edir və onu narahatçılıqdan qurtarıb gələcəyə
ümidini daha da çox artırırdı: "Onların sözləri səni
qəmgin etməsin, həqiqətən biz onların aşkar
etdiklərini və gizlətdiklərini bilirik”. (Yasin-75).
فلا يحزنك قولهم انا نعلم ما يسرون وما يعلنون
Başqa bir yerdə, düşmənlər tərəfindən
Peyğəmbər (s) təkzib olunanda Quran ona belə
təskinlik verir: "Səndən əvvəl də Peyğəmbərlər təkzib
olunublar, əziyyət görüblər, amma onlar bu
əziyyətlərin qarşısında bizim köməyimiz gələnə
qədər səbr ediblər”. (Ənam-34).
ولقد كذبت رسل من قبلك فصبروا ما كذبوا و اوذوا حتى
اتاهم نصرنا
Bu cür ayələrin həssas zamanlarda,
müsəlmanların çətin vaxtında nazil olması həm Peyğəmbərə (s) təskinlik idi, həm də müsəlmanların
möhkəmlənməyinə səbəb olurdu. Təsəvvür edin
müsəlmanların vəziyyətini, o zamanlarda: sayları az,
düşmənləri çox, qarınları ac, hər yerdən əlləri üzülüb,
Quranın təbiri ilə desək, yer üzü onlara daralıb, pənah
tapa bilməyən bir zamanda, qüdrəti və gücü, rəhməti
və bərəkəti, məhəbbət və sevgisi bütün qüvvələrdən
çox olan, nəinki çox olan, həqiqətdə bu saydıqlarımızı
vücuda gətirib yaradan bir Allahın tərəfindən sənə
kömək gəlir, sənə təskinlik və pənah yeri göstərilir, nə
dərəcədə insanın qəlbi rahatlıq tapar və öz hədəfinə
çatmağa ümidvar olar.
Bəli, "tədrici nuzul”un bir hikməti bu idi.
2. Bildiyimiz kimi Quran səmavi bir kitabdır.
İnsanların dünya və axirət müqəddəratını həll edir.
Maddi və mənəvi məsələlərin hamısının
düzgünlüyü ondan asılıdır. İnsanların ictimai və
fərdi məsələlərinin hamısı ona bağlıdır. İnsanlar
şagird, Quran isə müəllim timsalındadır. Ona görə
də gərək tədriclə çatdırılsın ki, xalq onun vasitəsilə
təlimlənsin.
3. Quran tədriclə nazl olduqca Peyğəmbərin (s)
səhabələri tərəfindən əzbərlənir və bu vasitə ilə də
təhrif olunmaqdan qoruyub saxlanılırdı.
4. Quranın ayələrini Peyğəmbər (s) zamanında baş
verən hadisələrin çoxu ilə sıx əlaqəsi var idi. Hər vaxt bir hadisə yaxud irad meydana çıxırdı, Quran
yerindəcə onlara münasibət bildirib, diş sındıran
cavablar verirdi. Bu da tədriclə nazil olmanın
hesabına vücuda gəlirdi. Ayələrin nazil olmasına
gətirib çixarıan hadisələrə "səbəbi nuzul”, yaxud
"şəni nuzul” deyirdilər.
6-cı dərsin sualları
1) Besət (və ya məbəs) nədir? Ümmətə rəhbərlik
etmək səlahiyyətinə malik olacaq peyğəmbəri kim
seçir; xalqmı və ya Allahmı?
2) Besət (və ya məbəs) harada və nə vaxt baş verib?
3) Nuzuli-dəfi və nuzuli-tədrici nədir və aralarındakı
fərq nədir?
4) Nuzuli-tədricinin faydalarını sadalayın və deyin
görək əgər Quran yalnız nuzuli-dəfi yolu ilə nazil
olsaydı nə olardı?
Kitabın adı: Peyğəmbər (s) və Əhli-Beyt (ə)-ın məktəbində Quranşünaslıq
Müəllif: Hacı Əhliman Rüstəmov
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6734
Bu gün: 2
