8-ci dərs - Quranda "ayə” və "surə”
Quran 114 surədən təşəkkül tapmışdır. Hər surə
də neçə ayədən ibarətdir. Söhbətimizin bu hissəsində
surənin, ayənin mənaları haqqında, surə və ayələrin
sayı haqqında, habelə surələrin adları və toplanması
haqqında bəhs edəcəyik.
"Ayə” sözünün mənası
Lüğətdə "ayə” kəlməsi – aydın nişanə və əlamət
mənasınadır. Quranda isə bu söz müxtəlif mənalarda
işlənilibdir:
1– nişanə və əlamət (Məryəm-10). "İlahi, mənə bir nişanə qərar ver”.
رب اجعل لى اية
2 – möcüzə (Əras-73). "Bu Allahın dəvəsidir ki,
sizin üçün möcüzədir”.
هذه ناقة االله لكم اية
3 – Hökm (Bəqərə-106). "Hər hansı hökmü nəsx
etdik, ya unutdurduq, ondan yaxşısını, ya onun
kimisini gətirirk”.
ما ننسخ من اية او ننسها نأت بخير منها او مثلها
4 – İlahinin nəbiləri və övliyaları (Yusif-7).
"Həqiqətən Yusif və qardaşlarında, soruşanlar
üçün ibrətlər vardır”.
ولقدكان فى يوسف و اخوته ايات للسائلي
Bunlardan əlavə də Quran istilahında "ayə”,
Quranın kəlmə və kəlmələrinə itlaq olunur ki, əvvəli
və sonu başqalarından ayrı olur (cümlə kimi) və
Quran surələrini təşkil edir. Məsələn "Ənfal”
surəsinin 2-ci ayəsi buna dəlildir: "Elə ki, onlara
ayələr oxunur, imanları artacaq”.
"Surə” sözünün mənası
Surə sözü neçə kökə malik olub bir neçə
mənaya dəlalət edir. Onlardan nəzərə yaxın gələni
سوره maddəsindən olub, Quranda "ucalıq və mənzələt”
mənasına işlənəndir. Bir neçə ayədən təşkil olunmuş,
"Tövbə” surəsindən başqa, əvvəli "bismillah” ilə
başlayan ayələrin toplusuna "surə” deyilir.
Allahın kəlamı olduğuna görə və ya oxuyanın
məqamını yüksəltdiyinə görə surə "ucalıq və
mənzələt” mənası verir.
Quranın surələrə bölünməsinin səbəbi
Hər bir şeyə səbəb olduğu kimi Quranın da
neçə surəyə bölünməsinin səbəbləri vardır. Biz
aşağıda o səbəblərdən bəzilərini qeyd edirik. Onu da
qeyd etmək lazımdır ki, bunlar bir neçə qaydalardır ki,
faydadır Quranın surələrə bölünməsindən qarşıya çıxır
və bu faydalar, biz aşağıda qeyd etdiyimizlə
məhdudlanmayıbdır.
1. Quranda müxtəlif mövzu və hədəflərə görə Quran
surələrə bölünmüşdür. Belə ki, təfsirçilərdən
bəzilərinin nəzəri belədir: hər bir surə xüsusi bir
hədəfi izləyir. Bu hədəfə aid olan ayələr həmin
surədə toplanır. Məsələn; "Nəml”, "Yusif”, "Fil” surələri kimi.
2. Quranı əzbərləmək, oxumaq və öyrənməyin
asanlaşması: daha qısa bir şəkildə izah etmək
istəsək, belə deyərik; Quranın surələrə bölünməsi
onun təlimini asanlaşdırır.
3. Quranın surələrə bölünməsi onun təhrif
olunmasının qarşısını alır. Belə ki, surələrə
bölünməklə müəyyənləşərək qorunub saxlanılır.
Quran surələrinin adları
Quran surələrinin çoxu bir ada malikdir. Amma
bəzilərinin iki adı vardır. Hətta bəzi surələrin bir neçə
adı vardır.
"Həmd” surəsi üçün iyirmidən çox ad sayıblar:
"əlhəmd”, "fatihətul kitab”, "ümmül kitab”, "fatihətul
Quran”, "ümmül Quran”, "Quranul əzim”, "əssəbə
məsani”, "əl vafiyə”, "əlkənz”, "əlnafiyə”, "ələsas”,
"ənnur” və sairə.
Quranın surələrinə ad qoyarkən müxtəlif
cəhətlər nəzərdə tutulubdur.
1. Surədə bəhs olunan mövzunu nəzərə alaraq ad
qoymaq. Məsələn: "Nisa”, "Tohid”, "Ənbiya”,
"Əhzab”, "Möminun”, "Kafirun” surələri kimi. Bu
surələrdə adı çəkilən mövzulardan çox söhbət
getdiyinə görə belə adlanıblar.
2. Bəzi peyğəmbərlərin və ya şəxlərin haqqında
söhbət açılan surələr də onların adları ilə adlanıb.
Məsələn: "Nuh”, "Hud”, "İbarahim”, "Yunis” və s.
3. Müqəttiə hərflərinin hesabına surələrə ad qoymaq.
4. Məsələn: "Qaf” ق "Sad” ص. Bu hərflər hansı
surənin əvvəlindədirsə, onun adına həmən ayəyə
ad qoyulub.
5. Bəzi heyvanların barəsində və ya onlar haqqında
xüsusi bir səbəbdən söhbət açılan surələri həmən
heyvanların adı ilə adlandırıblar. Məsələn:
"Bəqərə”, "Nəml”, "Nəhl”, "Ənkəbut”.
6. Surənin mühim bir hissəsindən ona ad qoymaq.
Məsələn: "Cümə”, "Fəth”, "Hədid” və
"Mütəffifin”.
7. Surədə birinci olaraq nəyə and içilibsə, o həmən
surəyə ad qoyulub. Məsələn: "Əlfəcr”, "Əşşəms”, "Əzzüha” və s.
Bütün bu deyilənləri nəzərə alaraq xülasə
şəklində belə demək olar ki, mühüm olan bir mövzu,
yaxud çox cəlbedici olan bir şey surəni adlandırmağa
əsas meyar olubdur.
Bir faktı da qeyd etmək lazımdır ki, o da bu
adların şəriət tərəfindən qoyulması barədədir. Belə ki,
surələrin adı şəriət tərəfindən belə qoyulub yoxsa
yox? Bu barədə müxtəlif nəzərlər vardır. Biz Əllamə Təbatəbainin (rahmətullahi ələyh) nəzərini qeyd
edirik. Əllamə buyurur: Surələrin çoxunun adı Həzrət
Peyğəmbərin (s) zamanında çox işlənməkdən əmələ
gəlib və şəriət tərəfindən qoyulmayıbdır.
Surələrin bölümü
Quranşünaslar bir cəhətdən Quranın surələrinin
böyüklüyünə (ayələrin sayına) görə onları dörd yerə
bölüb və onlara xüsusi ad veriblər:
1. "Əssəbi əttüvəl” – Quranın yeddi böyük sürəsi ki,
"Bəqərə”, "Ali İmran”, "Maidə”, "Ənam”, "Əraf”
və "Nisa” – dan ibarətdir. Yeddinci surəni bəziləri
"Yunis”, bəziləri isə "Kəhf” hesab edirlər.
2. "Əlməul” – Bu surələr uzun surələrdən nisbətən
qısa olub, ayələrin sayı yüzü keçibdir. "Tövbə”,
"Nəhl”, "Hud”, "Yusif”, "Kəhf”, "İsra”, "Ənbiya”,
"Taha”, "Möminun”, "Şüəra”, "Əssaffat”.
3. "Məsani” – Bu qism surələrin ayələrinin sayı
yüzdən azdır. Onlar təqribən iyirmi surədir.
4. "Müfəssəl” – kiçik surələrdir ki, onları "müfəssəl”
adlandırıblar.
Quranın surələrinin, ayələrinin və
kəlimələrinin sayı
Quranın surələrinin sayı 114-dür. Amma
Quranın ayələrinin sayında bir qədər ixtilaf vardır. Bu
ixtilaf, ayələrin azalmağı, yaxud çoxalmağında deyil.
Bəlkə onların sayılma qaydasi fərqlidir. Dəqiq
hesablamalara əsasən Quranın ayələrinin sayı 6236-
dır.
Quranın kəlmələrinin sayına gəldikdə isə, o da
nəzərə dəqiq gələn hesablamaya əsasən 77807
kəlmədən ibarətdir.
Birinci, axırıncı ayə və surələr
Həzrət Peyğəmbərə (s) nazil olan birinci ayələr
"Ələq” surəsinin əvvəlinci ayələridir. Amma
Peyğəmbərə (s) nazil olan axırıncı ayələr barəsində bir
qədər ixtilaf vardır.
Yəqubi deyir; Peyğəmbərə (s) nazil olan
axırıncı ayə "Maidə” surəsinin üçüncü ayəsidir: "Bu
gün dini kamil etdim, neməti tamamladım, islamın
sizə din olmağına razı oldum”.
اليوم اكملت لكم دينكم واتممت عليكم نعمتى ورضيت لكم
الاسلام دينا
Yəqubi yazır; bu ayə Qədir Xum çölündə peyğəmbər
(s), Əli ibni Əbutalibi (ə) imamətə nəsb edəndə nazil
oldu.
"Əttəmhid” kitabının sahibi Yəqubinin sözünü
təsdiqləyərək deyir: Bu ayə dinin kamil olduğunu
bildirir. Ona görə də axırıncı olaraq nazil olması
həqiqətə uyğundur.
Peyğəmbər (s)-in ömrünün sonları yaxınlaşırdı.
Qədir Xum çölündə öz canişinini təyin edəndən sonra
bu ayə nazil olub, Peyğəmbərə (s) bu münasibətlə
dinin kamil olduğunu elan etdi.
Əvvəlinci və axırıncı surələrə gəldikdə isə
İmam Sadiq (ə) buyurur: Kamil surətdə nazil olan
birinci surə "Fatihə”, axırıncı isə "Nəsr” surəsidir.
Məkkədə və Mədinədə nazil olan ayələr
Quranın surələri bir cəhətdən iki yerə bölünür;
Məkkədə nazil olan surələr və Mədinədə nazil olan
surələr. Belə bölümün özünün də faydaları vardır.
Hicrətdən qabaq nazil olan ayələrə "Məkki”, hicrətdən
sonra nazil olanlara isə "Mədəni” ayələr deyilir.
Ayələrin bu cürə bölümünün onların təvil və təfsirində
təsiri vardır. Məsələn, "Məkki” ayələrdə "zəkat” sözü
işlədilir. Bu sözün vacib zəkat olub olmamasını
bilmək, onun harada nazil olduğunu bilməklə müəyyənləşə bilər. Vacib zəkat Mədinədə insanlara
hökm olunubdur. Deməli Məkkədə nazil olan
ayələrdəki "zəkat” müstəhəb, Mədinədə nazil olan
ayələrdəki zəkat isə vacibi zəkat mənasındadır.
Məkkədə nazil olan surələrin özünəməxsus
xüsusiyyətləri vardır. Məsələn: Üsulidinə dəvət
etmək, ali əxlaqa çağırmaq, behişt, cəhənnəm və
qiyamət barəsində söz açmaq, müşriklərlə mücadilə,
ayələrdə andın çoxluğu, peyğəmbərlərin qissələri,
surələrin kiçikliyi Mədinədə nazil olan surələrin də özlərinə
məxsus xüsusiyyətləri vardır: əhli-kitabla mücadilə,
münafiqlərlə üzləşmə, cihad və onun hökmünü yad
etmək, cəza hökmləri, vacibat, hüquq, irs, siyasi və
iqtisadi qanunları şərh etmək, surələrin və ayələrin
uzunluğu.
Quranın surələrinin 86-sı Məkkədə, 26-sı isə
Mədinədə nazil olubdur.
8-ci Dərsin Sualları
1) Quranda neçə surə və neçə ayə var və surə ilə
ayənin fərqi nədir?
2) Quran nə üçün surələrə bölünüb və surələrin
adları qoyularkən hansı cəhətlər nəzərdə
tutulubdur?
3) Birinci və sonuncu nazil olan ayələr hansılardır?
4) Kamil surətdə nazil olan birinci və sonuncu
surələr hansılardır?
5) Məkki və Mədəni ayələr nə deməkdir?
Kitabın adı: Peyğəmbər (s) və Əhli-Beyt (ə)-ın məktəbində Quranşünaslıq
Müəllif: Hacı Əhliman Rüstəmov
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6704
Bu gün: 0
