13-cü dərs - Quranda nasex və mənsux
Uzun zamanlar üzərində bəhs olunan
məsələlərdən biri də "nəsx” bəhsidir. "Üsul” və
"Ulumi Quran” alimləri bu barədə çoxlu bəhslər edib,
yazılar yazıblar. Asimani kitablarda olan "nəsx” bəhsi
başqalarından çox fərqlidir. Bəşər qanununun
sonradan dəyişməsi insan elminin naqisliyinə,
gələcəyi dəqiq bilməməyinə və zaman keçdikcə
qanunların ictimaiyyəti təmin etmədiyinə görədir.
Tarix göstərir ki, insan ictimai qanunları təsis edəndə
həmişə o qanunları dəyişməklə üzləşibdir.
İndi görək ilahi qanun nədir? Vəhy
mənbəyindən başlanan qanunda da dəyişiklik olurmu?
Bu sualın cavabı müsbətdir. Yəni dəyişiklik
olur. Amma bir nöqtəyə diqqət etmək lazımdır ki,
ilahi qanunların dəyişməsinin fəlsəfəsi bəşəri
qanunların dəyişmə fəlsəfəsi ilə fərqlidir. Bəşərin elmi
naqis olduğu üçün gücü çatan qanunu zaman və məkana uyğun yazır. Amma ilahi qanunu yazan
Allahın, bütün zamanlara, məkanlara, gələcəyin və
keçmişin insanlarının istedad və qüdrətinə bələd
olduğu üçün kamil bir qanunu hər zamana uyğun
yazır. Dəyişməsi isə insanların qüdrətinə uyğun olaraq
mərhələlərlə və tədriclə kamilləşir. Bir qədər aydın
desək, Allah-Təala ən kamil qanunu birinci bəşərin
zamanında göndərə bilərdi. Lakin bəşər şüurunun
kamilləşməsi və bu kamil olan qanuna əməl etməsi
üçün zamanlar keçməli idi. Ona görə də Allah-Təala
zaman keçdikcə ilahi qanunları insanların istedaına
uyğun olaraq əvəz edərək kamilləşdirib. Həqiqətdə bu
qanunlar insanları kamilləşdirərək bu günə gətirib
çıxardıb və sonuncu peyğəmbərə ən kamil qanun
göndərilib.
Din böyüklərinin sözlərinə diqqət edəndə
"nəsx”i tanımağın əhəmiyyəti aydınlaşır. İslamın
qanunu olan Quranın "nasex” və "mənsux”u ilə
tanışlıq çox təkid olunmuşdur.
Əbdurrəhman Sülləmi Əli ibni Əbutalib (ə)-dan
nəql edir: Həzrət İmam Əli (ə) bir qazi ilə rastlaşanda
ondan soruşur:
هل تعرف الناسخ من المنسوخ ؟ قال لا فقال هلكت
واهلكت
"Quranın nasex və mənsuxuna bələdsən?
Dedi: xeyir.
Həzrət buyurdu: Özünü də, başqalarını da məhv
etmişsən”.
Məsciddə insanları moizə edən bir nəfərin
nasex və mənsuxu bilmədiyinə görə Mövla İmam Əli
(ə) onu məsciddən çıxartdı.
Bu və bundan əlavə çoxlu hədislər, nasex və
mənsux barədə saysız yazılan kitablar bu bəhsin çox
mühim olduğuna dəlalət edir.
Nəsxin luğəti mənası
"Nəsx” üsul alimləri və quranşünasların
nəzərində, üst-üstə götürəndə bu mənalara gəlir: "Şəri
hökmü şəri dəlil ilə götürmək”.
Ayətullah Uzma Xoinin (rahmətullahi ələyh)
nəzərində "nəsx” şəriətdə olan bir hökmün zaman və
müddəti qurtardığına görə onu ləğv etməkdən
ibarətdir.
Əllamə Təbətəbai (rahmətullahi ələyh) "nəsx”i belə tərif edir: "nəsx” bir hökmün vaxtının
qurtarmasını aşkar etməkdən ibarətdir.
Bundan da əlavə çoxlu təriflər vardır ki,
hamısının məqsədi yuxarıda qeyd etdiyimiz mənaları
verir.
"Nəsx”in bir neçə şərtləri vardır. Bu şərtləri bu
yazıda gətirib izah etmək fikrində deyilik. Çünki, bu,
nisbətən ümumi oxuculara çətin olacaq. Bu bəhs
"Maarifi-Quran” barəsində və "Nasex və Mənsux”
zəminində yazılmış kitablarda geniş surətdə izah
olunmuşdur. Hörmətli oxucu istəsə onlara müraciət
edə bilər. Biz isə bu bəhsi qısa surətdə qeyd etməklə
istədik ki, az da olsa bu barədə məlumat verək.
Ümumi şəkildə "nəsx” barəsində, təkrar da olsa, belə
bir məlumat verə bilərik: şəriətdə bəzi hökmlər bir
müddət qüvvədə olandan sonra Allah-Təala onu
qüvvədən salır və onu başqa birisi ilə əvəz edir.
Bu haqda bir ayədə "Biz hər hansı ayəni nəsx
etdiksə, ondan yaxşısını, ya onun mislini nazil etdik”
deyə izahat verir. Bu, əvvəldə dediyimiz kimi, islam
dininin müqəddəs kitabında da baş vermişdir. AllahTəala
bir vaxt nazil etdiyi hökmü başqası ilə əvəz
etmişdir. Bu iş isə, şübhəsizdir ki, insanlara xatir belə
edilmişdir. Yoxsa o hökmün əvvəlcədən göndərilməsi
Allah-Təala üçün məqdur (Allah ona qadir olub –
red.) bir hökm olubdur. Bizim yetişməyimiz və ona hazır olmağımız lazım olub. Birinci hökm bizi ikinci
hökmə hazırlayıb. Lazım olan vaxtda isə ikinci hökm
nazil olubdur.
Nəsx olunumuş ayələrə misal göstərmək üçün
Quranda ayələr vardır. Onlardan da xəbərdar olmaq
üçün yuxarıda dediyimiz ünvanlara müraciət edin.
Amma buna bir misal olaraq "nəcva” ayəsini
göstəririk:
يا ايهاالذين امنوا اذا ناجيتم الرسول فقدموا بين نجواكم صدقة
"Ey iman gətirənlər, peyğəmbərlə (s) gizli söhbət
(pıçıltı) etməzdən əvvəl sədəqə verin”.
Məsələ belə idi: Müsəlmanlar yerli-yersiz gəlib
peyğəmbərlə (s), işləri oldu ya olmadı, hətta bəziləri
özlərini peyğəmbərə (s) yaxın göstərmək üçün onunla
pıçıldamağa başlayırdılar. Bu da Həzrət Peyğəmbərə
(s) əziyyət olurdu. Ona görə bu ayə nazil olub
müsəlmanlara Həzrət Peyğəmbərlə (s) gizli söhbət
etməzdən əvvəl sədəqə verməyi vacib etdi. Əlbətdə
bundan başqa səbəbləri də ola bilər. Onlardan biri də
müsəlmanları öz mallarını sədəqə verməkdə imtahan
etmək idi. Hər halda bu ayə nazil olub, bu işdə sədəqə
verməyi əmr etdi. Amma bu ayəyə ancaq yeganə
adam olaraq Əli (ə) əməl edərək on dəfə bu formada
Həzrət Peyğəmbər (s) ilə ünsiyyətdə oldu. Hamısında
da Allahın buyurduğu kimi sədəqə verdi.
Sonra "Mücadilə” surəsinin 13 – cü ayəsi nazil
olaraq möminlərə xitab edib sədəqə verməkdən
qorxdunuz deyərək əvvəlki ayənin hökmünü ləğv etdi.
Bundan əlavə də nəsx olunmuş ayələr vardır.
Xülasəyə görə onları qeyd etmirik.
Möhkəm və mütəşabeh
Quran xüsusi bir kitabdir. Xüsusi bir
imtiyazlara malikdir ki, onu başqa kitablardan ayırır.
Bu kitabdan bəhrələnmək, onun uca olan maarifindən
istifadə etmək, ondan düzğün istifadə edib, onda
olanları düzğün başa düşməyə bağlıdır. Quranda bəzi
işlər vardır ki, onları başa düşməmək ona əl
çatmazlığa bərabərdir. Bu işlərdən də biri "möhkəm
və mütəşabeh’’dir.
Bu məsələnin o qədər əhəmiyyəti vardır ki,
bütün Quran müfəssirləri onun hər səhifəsində bu
məsələyə artıq diqqət ediblər. Ona ğörə ki, bu
məsələyə diqqət etməmək Quranın təfsirində inhirafa
düşməyə səbəb olur. Əgər bir nəfər Quranda inhirafa
düşsə dünya və axirətdə bədbəxt olacaq. Fasid
məzhəblərin meydana gəlməsi "mütəşabeh’’ ayələrin
mənasını düzgün başa düşməməyin nəticəsində
olubdur. Bu iş islamın ilkin vaxtlarindan bu günə
qədər davam edibdir. Dəstələr Quranın nurani ayələrini öz rəylərinə uygun təfsir edərək insanlari
zəlalətə salıblar. Quranın ayələrinin iki hissəyə
bölünməsi heç hikmətsiz deyil.
Birinci ’’möhkəm’’
ayələr "Quranın anası” ünvanı ilə qələmə verilmişdir.
İkinci dəstə "mütəşabeh’’ ayələrdir ki, onların özündə
də böyük hikmət vardır. Onlardan biri də imtahan ola
bilər. Allah-Təala bu yol ilə insanların ilahi ayələr
qarşısında özlərini necə göstərməyini imtahan edir. Bu
insan həqiqətən iman gətirib, yoxsa şəxsi mənafeləri
ilə ilahi mənafeləri üz-üzə dayananda şəxsi mənafeini
ilahi hökmlərə üstünlük verərək, ilahi qanunların
əleyhinə çıxmaq cəsarəti edib, müvəqqəti dünyaya
görə özünü əbədi zəlalətə salacaq?
Biz təqribən də olsa Quranın ayələrinin iki
hissəyə ("möhkəm və mütəşabeh’’) bölündüyünü
bildik. Bunu da bildik ki, birinci qism ayələr
(möhkəm) Quranın anası (ümm) hesab olunur. Bu
ayələr Quranda mərcə və əsas ünvanındadır.
İkinci dəstə ayələrin (mütəşabeh) başa
düşülməsi birinci ayələrə bağlıdır. Bəziləri də Quranın
təbiri ilə desək ’’fitnə’’ törətməyə xatir birinci dəstə
ayələri nəzərə almadan ikinci dəstə ayələri öz
rəylərinə uyğun təfsir edirlər. Bu da Allahın hökm
etdiyi kimi qərar verməməkdir. Əvvəldə işarə
etdiyimiz kimi, hər kəs Allah nazil etdiyi kimi hökm
etməsə, həm kafir, həm fasiq, həm də münafiqdir.
Söhbətimizin bu hissəsində öz rəyinə uyğun
təfsir etməyin günahı barədə bir neçə məqama işarə
etməzdən əvvəl "təfsir’’ barəsində bir qədər izahat
verək sonra isə bu məqamlara nəzər salaq.
13-cü dərsin sualları
1) "Nəsx” in lüğəvi və ictimai mənasını izah edin.
2) Quranda olan "nasex” və "mənsux”un
insanların fikir dəyişdirməsi ilə fərqi nədir?
3) Möhkəm və mütəşabeh ayələrin hərəsinə bir
misal gətirin və fərqlərini izah edin.
Kitabın adı: Peyğəmbər (s) və Əhli-Beyt (ə)-ın məktəbində Quranşünaslıq
Müəllif: Hacı Əhliman Rüstəmov
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6678
Bu gün: 0
