Rəvayətlər və bədgümanlığın ziyanları
Bəhsimizin bu bölməsində bədgümanlığın ictimai, fərdi və mənəvi baxımdan nə qədər təhlükəli olması haqda məlumat verən hədisləri qeyd edirik. Çünki bu təhlükə və zərərləri bilməklə ola bilsin ki, öz xəstəliklərimizi müalicə edək.
Bədgümanlığın fərdi təsirləri
Təklik
Bədgümanlığın fərdi zərərlərindən biri budur ki, bu xəstəliyə düçar olan insanlara etibar etmədiyindən həmişə çətinliklərlə üzləşib bədgüman olduğuna görə heç kimlə dostluq edə bilmir, çünki bədbin adamlar başqalarından qorxduqları və etibar etmədikləri üçün cəmiyyətdən uzaqlaşaraq insanlarla bütün əlaqələrini kəsməkdən başqa bir şey düşünmürlər. Həzrəti-Əli(ə) buyurur: "Bədbin olan şəxs hamıdan qorxar".
Bədgümanlıq qəlbin qeybətidir
Bədgümanlığın fərdi ziyanlarından biri də onun bir növ qəlb qeybəti olmasıdır. Əxlaq alimləri onu qəlb qeybətinin nümunələrindən biri hesab etmişlər. Əgər biri öz qəlbində müsəlman qardaşına qarşı bədgüman olarsa, ürəyində onun qeybətini etmiş olur. "Günah və onun pis təsirləri" mövzusunda qeyd etdiyimiz kimi, müqəddəs dinimizdə günahı qadağan etməkdən əlavə günahı fikirləşmək də bəyənilməmişdir. Əmirəlmöminin Əli(ə) demişdir: "Kim günahı çox fikirləşərsə (xəyalında günahı canlandırarsa), günah onu özünə tərəf çəkər".
Çünki günahı fikirləşmək insanın ruhunun səfasını əldən verməsinə səbəb olur. Bədgümanlıq da belədir. Əgər biri öz din qardaşına qarşı bədgüman olarsa və ürəyində elə bu fikirdə də qalarsa, onun bədgümanlığının sonu qəlb qeybəti ilə bitəcəkdir. Əxlaq alimləri bunu "üqdül-qəlb" adlandırmışlar. "Üqdül-qəlb" dil qeybəti, töhmət, sözgəzdirmə və başqa günahların müqəddiməsidir.
Bədgümanlığın ictimai zərərləri
Bədgümanlığın ən zərərli nəticələrindən biri də xalq arasında dostluq və mehribanlıq tellərini qırıb, təfriqə, ayrılıq əmələ gətirməsidir. Həzrəti-Əli(ə) buyurur: "Hər kim bədgümanlığa düçar olarsa, onunla dostları arasında sülh və mehribanlıq aradan gedər".
Bədgümanlığın mənəvi zərərləri
Bədgümanlığın zərərlərindən biri də ibadətin batil olmasıdır. Həzrəti- Əli(ə) insanları bu yoluxucu bəlanın aqibətindən xəbərdar edərək söyləyir: "Bəd gümandan çəkinin, çünki bədgümanlıq ibadəti batil edib (insanın) günahını böyük edir". "İman bədgümanlıqla bir yerə sığmaz".
Bədgümanlıq ən pis günah və zülmdür
Başqa bir hədisdə o ali Cənab belə buyurur: "Əməlisaleh (və günahsız) insana qarşı bədgüman olmaq ən böyük günah və zülmdür".
Qısaca, bədgümanlıq zərərli nəticələrə malik olduğundan "Qurani-Kərim” və məsum imamlar(ə) onu qadağan etmişlər. Həzrəti-Əli(ə) demişdir: "Bir-birinizə qarşı bədgüman olmayın, çünki Allah-təala onu qadağan etmişdir."
Qeyd: Bəhsin bu hissəsində iki zəruri mətləbi aşağıda qeyd edirik:
1) Ayə və rəvayətlərdən belə aydın olur ki, bədgümanlıq haramdır. Bədgümanlığın inam mərhələsinə çatmaması üçün belə göstəriş verilir ki, təbii olaraq insan zehnindən keçən pis təsəvvür və xatirələrə etina edilməsin. "Qurani-Kərim”də gümanlardan yalnız bəzisinin günah olduğunun hesab edilməsinə baxmayaraq, yenə də belə buyurulur:
"Çox zənnə-gümana qapılmaqdan çəkinin..." («Hucurat»-12)
Peyğəmbər (s) belə buyurmuşdur: "Bədgümanlıqdan çəkinin! Çünki o xəbərlərin ən yalanıdır". Ona görə ki, bədgümanlıq nəfsin pisliklərə aludəçiliyindən bəhrələnir. Əgər bir şəxs paklığın mayasından bəhrələnərsə, zənnə, gümana qapılaraq başqasının ləyaqətini alçaldıb etdiyi güman və ya eşitdiyi xəbərin bəhanəsi ilə onun şəxsiyyətini ləkələməz. Biz inanırıq ki, Allah-təala Əllamül-qüyubdur (qeyb aləmini biləndir). Bütün məxluqların batinindən xəbərdar və insanların niyyətindən agahdır.
"Allah gözlərin xəyanətini və ürəklərin gizlətdiyini biləndir". («Ğafir»-19)
Buna görə də başqaları haqqında danışan məsuliyyətsiz adamların sözünü araşdırmaq lazımdır. Ola bilsin ki, başqasına qarşı bədgüman olan şəxs öz gümanını bizə danışaraq şəxsi qərəz və düşmənçilik üzündən onun şəxsiyyətinə təcavüz edib, bu vasitə ilə də həmin adamın izzət və əzəmətini cəmiyyətdə aşağı salmaq istəyir. «Quran»da bu barədə belə buyurulur:
"Ey iman gətirənlər! Əgər bir fasiq sizə (pis) bir xəbər gətirsə, dərhal (onun doğruluğunu) yoxlayın, yoxsa bilmədən bir qövmə pislik edər, sonra da etdiyinizə peşman olarsınız!" («Hucurat»-6)
Yəni yoxlamadan, araşdırmadan eşitdiyiniz hər sözə və etdiyiniz hər gümana etina etməyin, çünki xalq arasında bu yolla fitnə, düşmən və haqsızlıqlır baş vermiş, sonradan məlum olmuşdur ki, bunların hamısı əsassızdır. Odur ki, danışdığımız hər sözə, fikirləşdiyimiz hər bir gümana və etdiyimiz hər bir əmələ görə qiyamət günü cavab verməli olacağıq.
Əmirəlmöminin Əli(ə) buyurur: "(İnsanlara qarşı) bədgümanlıq bütün işləri bir-birinə vurur və xalqı pisliklərə vadar edir". Birinin çirkin əməllərini görməyincə onun barəsində bədbin olmaq olmaz. Eşitmək, yaxud zənn etmək pislik və yaxşılıq meyarı deyildir. Eşidilən bir çox xəbərlər əsassız və dəlilsizdir. İmam Baqir(ə) buyurur: "Həzrət Əli(ə)-dən sual olundu ki, haqq və batil arasındakı məsafə nə qədərdir? Buyurdu: "Dörd barmaq qədər." Sonra əlini qulağına və gözünün üstünə
qoyub söylədi: "Gözlə gördüyün şey doğrudur. Qulağınla eşitdiklərinin əksəriyyəti batil və yalandır".
2) Qeyd olunmalı mətləblərdən biri də budur ki, insanlar davranışında bir-birinə qarşı xoşgüman olmalıdırlar. Əgər xoşgüman və etibar qarşılıqlı xarakter daşımasa, həyat öz mehvərindən çıxıb, həmkarlıq və fəaliyyət çətinləşəcəkdir. Çünki inam olmayan bir cəmiyyətdə yaxşı və möhkəm əlaqələr yarana bilməz.
Məsələləri ayırd etməkdə ən mühüm incəliklər
Bunu da yaddan çıxarmaq olmaz ki, xoşgümanlıq xeyrin şərə üstün gəldiyi cəmiyyətdə düzgündür, lakin şərin xeyrə üstün gəldiyi cəmiyyətdə nikbinlik və yaxşılığa yozma yersizdir. Belə bir cəmiyyətə bədbinlik gözü ilə baxmaq lazımdır, belə ki etibarlı sənədlərə söykənmədən xalqın işini bəhanə gətirib yaxşılığa yozarıqsa, özümüzü aldatmış olarıq. Bu barədə həzrəti-Əli və İmam Hadi(ə)-dən nəql olunmuş hədisləri qeyd edirik. Həzrəti-Əli(ə) buyurur: "Xeyir və yaxşılığın üstün gəldiyi cəmiyyətdə biri digərinə qarşı aşkar günah etmədən bədgüman olarsa, şübhəsiz, ona zülm etmişdir. Amma əgər şər və pozğunçuluğun hakim kəsildiyi bir cəmiyyətdə biri digərinə qarşı xoşgüman olarsa, yalnız özünü aldatmışdır".
İmam Hadi(ə) demişdir: "Ədalətin zülmə hakim kəsildiyi bir cəmiyyətdə çirkin bir əməli yerinə yetirməyənə qədər birinin digərinə qarşı bədgüman olması haramdır. Zülmün ədalətə üstün gəldiyi cəmiyyətdə isə yaxşılığı aşkar olmayana qədər birinin digərinə qarşı xoşgüman olmasına haqqı yoxdur".
Əlbəttə, bunu da qeyd etmək lazımdır ki, şərin xeyrə hakim kəsildiyi bir cəmiyyətdə xoşgümanlıq sadəlövhlük olsa da, bədgümanlıq da rəva deyildir. Başqa bir sözlə desək, belə bir şəraitdə əsassız olaraq insanlara etibar etməyin rəva görülmədiyinə baxmayaraq, təkcə zənnə və gümana qapılıb kimi isə mühakimə etmək də olmaz. "Qurani-Kərim”də deyilir:
"...Zənn isə əsla həqiqət ola bilməz".(«Nəcm»-28)
Deməli, belə hallarda hər iki cəhətdən ehtiyatı əldən vermək olmaz. İstər mühakimə edən zaman, istərsə də xalqa etibar edərkən. Xülasə, arayıb-araşdırmadan bir işə başlamaq düzgün deyil. Həzrəti-Əli(ə) buyurur: "Zənnə və gümana istinad etməklə mühakimə yürütmək ədalətsizlikdir".
Mühüm işlərdə araşdırma və ehtiyatın zəruriliyi
(O cümlədən ali vəzifələrə şəxslərin təyin olunması)
Əlbəttə, bunu da unutmaq olmaz ki, xeyrin hakim kəsildiyi bir cəmiyyətdə qarşılıqlı etibar bu mənada deyildir ki, araşdırmadan hər hansı bir şəxsi ali rütbə və mənsəbə təyin etmək olar. Təbii ki, şəxsi və xırda məsələlərdə xoşgümanlıq düzgündür. Amma ümumi və mühüm məsələlərdə isə bədgümanlığın qadağan olunmasına baxmayaraq, xoşgümanlığı da mühakimənin meyarı kimi başa düşmək olmaz. Belə hallarda şəxsin ləyaqətinə toxunmadan hökmən haqqında təhqiqat aparılmalıdır. Tam arxayın olandan sonra isə əməli iş görmək olar.
Əmirəlmöminin Əli(ə) buyurur: "...(Ey Malik!) İşçilərinə nəzarət elə. Onları imtahan etməklə və yoxlamaqla işə cəlb et. Onları öz ürəyinə, ağlına, qüvvənə görə, məsləhətsiz və təhqiqat aparmadan bir işə təyin etmə, çünki zorla özbaşına iş görmək zülm və xəyanət alovudur. Onların arasından ən təcrübəli, ən təmiz qəlbli və islamda ən qabaqcıl olanını seç, çünki belələrinin əxlaqı daha yaxşı, ailələri daha pakizə,
tamahı daha az və işlərin aqibətini düşünməkdə daha uzaqgörəndirlər..."
Sonra hökumət qurucuları barədə belə buyurur: "...Təsisçiləri seçərkən öz fərasətin, nikbinliyin və xoşgümanlığına güvənmə, çünki zirək adamlar zahiri əməlləri ilə əmirlərin nəzərini cəlb etməyi yaxşı bacarırlar..." Sülh müqaviləsi barədə isə söyləyir: "...Amandır, ehtiyatlı ol! Düşməninlə sülh bağlayandan sonra özünü qoru! Çünki bəzən düşmən ona görə yaxınlaşır ki, qarşı tərəfi aldatsın. Buna görə də uzaqgörənliyini işə sal. Belə hallarda xoşgümanlığını kənara qoy..."
Hər halda bədgümanlıqla xoşgümanlığın hər biri üçün elə hallar vardır ki, dəqiq surətdə araşdırılmalıdır. İnsan hansı zamanda, hansı cəmiyyətdə və hansı şəraitdə yaşadığını yaxşı dərk etməlidir. Əks halda, xoşagəlməz hadisələrin qurbanı ola bilər. Buna görə də İmam Sadiq(ə) buyurur: " Kim öz zəmanəsini tanıyırsa, şübhəli işlər ona hücum edə bilməz".
Kitabın adı: İslamda əxlaq
Müəllif: Ayətullah Məhəmmədrza Məhdəvi Kani
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6734
Bu gün: 2
