Hüquq İmam Səccad (əleyhissalam) nəzərində
Bu müqəddəmədə, bura kimi hüquq bəhsini İslam alimlərinin nəzəri və onları bu hüquqları bölmələri cəhətindən bəhs etmişik. İndi də həzrət Əli ibni Hüseyn (İmam Zeynalabidin (əleyhissalam)-ın fərdi, ictimai və əxlaqi cəhətlərdən hüquqlara işarə etdiyi və«Hüquq» kitabının izahı bəhsinə başlayırıq. Fərdi hüquqların çoxusunda fiqhi hüquqlara da işarə edəcəyik.
Heç bir başqa mövcudatlarda olmayan yalnız, insana məxsus olan xüsusiyyətlərdən biri, həyatındakı ağır məsuliyyətlərdir. Bu da onun, əql, dərk, şüur və ictimai cəhətdən yüksək səviyyədə olmasına görədir. Bu məsuliyyət, mərifətlər, kökləri etiqadlar, baharı, böhran və hadisələr təşkil bir ağaca bənzəyir. Nə qədər bol mərifətli olsa, hər baharı meyvə verər və zərər görməz. Çünki, zərər, naqisliyin nəticəsidir.
Allah-taala, nemətləri səbəbsiz verməz və səbəbsiz də almaz. Verdiklərini üstünlük meyarı qərar verməz, insanın naçar halında ona verdiklərinin hesab-kitabı vardır. Üstünlüklər, yenidən nemətlər qaytarılanda bilinir. Məsuliyyətlər də bu cəhətdən sərçeşmələnir. Allah-taala buyurur:
«Həmin gün nemətlər barəsində mütləq sorğu-sual olunacaqsınız!» (Təkasür surəsi-8.)
Beləliklə, sərmayələrdən istifadə etmək lazımdır, yoxsa, israfçılıq olar. Verilənlərin alınması da vardır. Sərmayələr fayda verməlidir. Ondan olan şey, Ona qaytarılmalıdır.
Məsuliyyətlərin tanınması yolu
Məsuliyyəti tanımaqdan ötrü bir neçə əsası bilmək lazımdır. Birincisi əsas, həqarət və həva-həvəslərdən azad olmaq. İkincisi, məsuliyyəti icra etməkdən ötrü qüdrət əldə etmək. Üçüncü, Onu tanımaq. Quran buyurur:
«Doğru yol tutan xeyrinə doğru yol tutmuş, haqq yoldan azan ancaq özünə zərər edər. Heç kəs başqasının yükünü çəkməz. Biz peyğəmbərlər göndərməmiş heç bir ümmətə əzab vermərik.» (İsra surəsi-15. ).
İnsanın məsuliyyəti, özündən başlayır. İki növ məsuliyyət vardır. Fərdi məsuliyyət və ictimai məsuliyyət. Fərdi məsuliyyət barəsində Quran buyurur:
«Hər kəs öz əməlinin girovundadır.» (Müddəssir surəsi-38. )
Yenə də buyurur:
«Mömin olub yaxşı işlər görən hər bir kişi və qadına xoş və pak-pakizə həyat bəxş edəcəyik. Etdikləri yaxşı əməllərin əvəzində onlara daha yaxşı mükafat verəcəyik!»(Nəhl surəsi-97. )
İctimai məsuliyyətlər barəsində Quran buyurur:
«İnsanların öz əməlləri üzündən suda və qurada fəsad əmələ gələr ki, bununla onlara etdikləri bəzi işlərin cəzasını daddırsın və bəlkə, qayıtsınlar.»(Rum surəsi-41. )
Zövq və istedad əsasında məsuliyyət
Hər kəs öz zövq, istedad və imkanlarına əsasən, məsuliyyət qəbul edirlər. Birisi, əkinçi digəri heyvandarlıq. Daha birisi dəmirçi, xəyyat və dərzidir. hikmət sahibləri deyiblər: "İnsan təbiətinə görə ictimaidir. Bu söz də həmin mənadadır" İnsanın ictimai həyatda olan meyllərini, həmin yol aydınlaşdırır. İnsanın həyatı qarşılıqlı olduqda, məsuliyyətlər və vəzifələrin cəmiyyətin içində bir-birinə qarşı məsuliyyətləri qarşımıza çıxır. Başqa tərəfdən özünü istəmək və təkəbbür qərizəsi insanda tüğyan edir. Məşhur məsələ görə: «Hər kəs qalib gəlsə, haqqdır.» Başqalarının haqqına təcavüz edir. İctimai hərc-mərc hər tərəfdən sərçeşmələnib hər yeri tutur. Ona görə də, cəmiyyətdə qanun zərurətinin olması məsələsi qarşıya çıxır. Bununla da, bir sıra nəzm və qayda-qanunlar, hasar şəklində cəmiyyətin bütün şəxslərini əhatə edib onların mənafelərini qorumalıdır.
Bura qədər, insanda məsuliyyətlərin olması, onun hüquqları olmaqla bərabər, başqalarının da hüququna riayət etmələri, nəhayət, ona veriləcəklərdən sual olunacağı barəsində bəhs etmişik. Necə ki, Quran buyurur:
«Həqiqətən, gözdən, qulaqdan, qəlbdən və bütün verilmişlərdən sual olunacaq!» (İsra surəsi- 26 )
Bu mətləb aydınlaşdıqdan sonra insana lazımdır ki, özünün məsuliyyətlərini tanısın və bununla da, hansı hüquqi məsuliyyətləri olduğunu bilər.
Kitabın adı: İslamda hüquq nəzəriyyəsi
Müəllif: Qudrətullah Məşayixi
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6678
Bu gün: 0
