5-ci dərs
Peyğəmbərlərə olunan vəhyin növləri
Söhbətimizin bu hissəsində "Vəhyin” ən çox
işləndiyi yer haqqında, yəni peyğəmbərlərə olunan
vəhy barəsində danışacağıq. "Vəhy” və bu mənada
olan sözlər Quranda peyğəmbərlərin barəsində 70-ə
yaxın yerdə istifadə olunmuşdur. Bu kəlmə başqa
yerlərdə çox az işlədilibdir. Buna əsasən də Əllamə
Təbatəbai (rahmətullahi ələyh) buyurur: "Dini ədəbə
görə gərək "vəhy” kəlməsini ənbiyadan başqa
yerlərdə işlətməyək”
Vəhy – başqa bir aləmlə (qeyb aləmi) rabitə
olduğuna görə adi insanlar üçün adi yollarla mümkün
deyil. "Vəhy” – bir növ asimani (qeyri maddi)
danışıqdır. Hiss və fikir yolu ilə dərk olunmur. Bəlkə,
başqa bir dərk və şuurdur ki, Allahın istəyi ilə bəzi
adamlarda vücuda gəlir və qeybi dəsturlar (hiss və
əqlin dəxaləti olmadan) ilahi təlimlərin vasitəsi ilə
həmən adamlara çatdırılır.
Başqa bir ibarətlə vəhyi belə tərif etmək yaxşı
olardı: "Vəhyin həqiqəti təkcə peyğəmbərlərə
məlumdur. Ona görə ki, ancaq onlar vəhyin müxatəbi
olublar. Vəhy bir növ asimani təkəllümdür (danışıq –
red.). Onu hiss və əql yolu ilə dərk etmək mümkün
deyildir və xüsusi şuur tələb edir. Bu da Allahın
iradəsi ilə seçilmiş adamlarda olur. Onlar da qeybi
bəyənatları hüzuri elm* ilə əldə edir, ona uyğun
olaraq vəzifələrinə əməl edir.
Peyğəmbərlərin zamanında Allahçılıqda,
həqiqətlə, bəşərin şərafət və ləyaqəti ilə, insanların ali
qanunlara tabe olub, o qanunlar vasitəsi ilə
şərəflənməyi ilə müxalif olub, həmişə bəşəriyyəti
cəhalət zülmətində, rəzalətdə saxlamaq istəyənlər
vəhyin dediyimiz kimi ağır bir məfhum olduğunu dərk
edə bilməyib cürbəcür bəhanələr gətirirdilər. Həzrət
Peyğəmbərə (s) cünun, sehrbaz adı qoymaqla, ya
"əgər Allah istəsəydi mələk nazil edərdi” deməklə
camaatı bu həqiqətdən uzaqlaşdırırdılar.
Bu gün, modern bir cahiliyyət dövründə o
vaxtda olan müşrik və kafirlərin həqiqətin qarşısında
çıxartdıqları aldadıcı, çirkin fikirlərin təsirdən
düşdüyü bir gündə, modern müşriklər yeni-yeni çirkin
fikirlər yürüdürlər ki, o zamanda olan həqiqət
müxaliflərinin yolunu davam etdirsinlər. İnsanları ali
qanunlardan, vəhy şərbətindən binəsib edib müasir cəhalət zəncirlərinə bağlasınlar. Əlbətdə bu barədə
geniş söhbəti yazımızın sonunda qeyd etməyi nəzərdə
tutmuşuq. Amma, yeri gəlmişkən bu məqsədimizi
nəzərə çatdırmaq yaxşı olar.
Qayıdaq mövzumuza. Allah ilə peyğəmbərlər
arasında olan qeybi rabitə ki, ona "vəhy” deyilir, üç
yol ilə mümkündür. Buna Quran ayəsi dəlalət edir:
"Hec bir bəşərlə Allah-Təala vəhy yolundan, ya hicab
arxasindan ünsiyyət və ya elçi göndərmək yolundan
başqa bir yolla söhbət etməyib”. (Şura-51).
و ما كان لبشر ان يكلمه االله الا وحيا او من ورا ئ حجاب
او يرسل رسولا فيحى باذنه ما يشاء
Bu ayədə insanla Allahın rabitəsinin üç yolla olduğu
bildirilir. Birinci, vəhy - vasitəsiz və müstəqim bir
rabitə, ikincisi hicab arxasından, üçüncüsü isə, elçi ki,
burada hər iki yerdə mələk vasitədir.
Başqa bir sözlə desək, üç qism vəhy
aşağıdakılardan ibarətdir:
1. Allah-Təala ilə xəlq arasında vasitəsiz
olaraq vücuda gələn rabitə,
2. Hicab arxasından eşidilən söhbət. Necə ki,
həzrəti Musa dağda o səsi eşidərdi,
3. Allah tərəfindən mələk nazil olub bəşərə
ilahi danışığı çatdırır.
Vəhyi-müstəqim (birbaşa vəhy)
Vəhyin ən çətin növü birbaşa olan vəhydir. Bu
vaxt peyğəmbər (s) bütün vücudu ilə vasitə olmadan
"məbdə” ilə əlaqəyə girirdi. Bu işin nə dərəcədə çətin
olması bizim üçün çətin dərk olunan bir məsələdir.
Amma Quran ayələrinin və islam hədislərinin verdiyi
açıqlamalarla bu məsələ bir az yüngülləşir.
Həzrət Peyğəmbər (s)-in fövqəladə və quvvətli
bir ruhiyyəyə malik olmasına baxmayaraq, o həzrətin
bu vəhyi çətinliklə qəbul etməsi "müstəqim vəhyin”
çətin və əzəmətli olduğunu göstərir.
Əminül-İslam Təbərisi "Müzəmmil” surəsinin
5-ci ayəsinin təfsirində Haris ibni Hişamın vasitəsilə
Həzrət Peyğəmbər (s)-dən bir hədis nəql edibdir.
Həzrət Peyğəmbər (s) Hişamın "vəhy sizə necə nazil
olur?” sualının cavabında buyurur: "Bəzən zəng səsi
kimi nazil olur. Bu vəhyin ən ağır növüdür ki, mənə
nazil olur. Mən çox yoruluram. Ona qulaq asarkən
əzbərləyirəm”
Abdullah ibni Ömər deyir: Peyğəmbərdən (s)
vəhyi necə hiss etməyindən soruşdum. O Həzrət (s)
cavabında buyurur: zəng səsləri eşidirəm. Bu vaxt
sakit qalıram. Hər dəfə bu formada vəhy qəbul edəndə
az qalır canım vücudumdam xaric olsun.
Ayişədən nəql olunur: çox soyuq bir gündə o
Həzrətə (s) vəhy nazil oldu. Vəhy tamam olandan
sonra o Həzrətin (s) alnından tər axırdı.
Bəzi tarix kitablarında başqa halətlər də nəql
ediblər: Vəhydən sonra soyuq su ilə yuyunardı, rəngi
qızarar, ya göyərərdi. Bəzən o qədər ağır olardı ki,
Həzrətin (s) mindiyi heyvan hərəkət edə bilməzdi.
Bəzən də baş ağrısına düçar olardı.
Bu deyilənləri "Müzəmmil” surəsinin 5-ci ayəsi
də təsdiq edir: "Həqiqətən biz tezliklə sənə ağır bir
danışıq çatdıracağıq”.
انا سنلقى عليك قولا ثقيل
Qeyri-müstəqim vəhy
"Şüəra” surəsinin 192 – 194-cü ayələrində
Allah-Təala buyurur: "Həqiqətən bu (Quran)
aləmlərin Rəbbinin vəhyidir. Onu Ruhul-Əmin sənin
ürəyinə nazil edibdir ki, nəsihət edənlərdən olasan.
وانه نزل به الروح الامي
لتنزيل رب العالمي
Bu ayədə ürəkdən məqsəd insani nəfsdir ki, idraka
malikdir və insanın bütün hiss və iradəsi ona bağlıdır.
Ayə bununla (qəlb kəlməsini işlətməklə) zahiri qüdrətin vəhyi almaqda dəxalətinin olmadığını
bildirir.
Başqa bir sözlə desək Həzrət Peyğəmbər (s),
bütün vücudu ilə bu vəhyi qəbul etmişdir. Əgər belə
olmasaydı, yəni zahiri əzaların vəhyi almaqda dəxaləti
olsaydı, onda peyğəmbər olmayanlar da vəhyi ala
bilərdilər.
Vasitəli vəhydə (qeyri-müstəqim vəhy) Cabrail
bəzən bəşər surətində Peyğəmbərə (s) nazil olurdu.
İmam Sadiq (ə)-dan bu barədə olan bir hədisdə belə
nəql olunur: "Cəbrail Peyğəmbərin (s) hüzuruna
gələndə bəndələr kimi əyləşərdi və icazəsiz daxil
olmazdı”.
كان جبرئيل اذا اتى النبى قعد بين يديه قعدة العبد و كان لا
يدخل حتى يستاذنه
Bu hədis Həzrət Peyğəmbər (s)-in Cabrail
qarşısında əzəmətini göstərir. Buna görə də bu forma
vəhy almaq Həzrət Peyğəmbərə (s) çətin bir iş deyildi.
Bəzən də Cabrail Peyğəmbərə (s) Dəhyət ibni
Xəlifə Kəlbinin surətində nazil olurdu.
Bəzi ayələrdən məlum olur ki, Cəbrailin
"əmini-vəhy” olmasına baxmayaraq ayə nazil olan
zaman, o, bir dəstə mələyin vasitəsi ilə müşayət
olunardı.
5-ci Dərsin Sualları
1) Peyğəmbərlərə olunan vəhyin növləri barədə
danışın və nümunələr gətirməklə fərqlərini izah
edin.
2) Birbaşa və vasitəli vəhy arasında fərqi izah edin.
Kitabın adı: Peyğəmbər (s) və Əhli-Beyt (ə)-ın məktəbində Quranşünaslıq
Müəllif: Hacı Əhliman Rüstəmov
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6704
Bu gün: 0
