Üçüncü ehtimal barəsində izahat
İnsanın günaha düşməsinin səbəbi hansısa cazibədar amilin onu günaha cəzb etməsidir. Yəni insan bütün ixtiyari işlərində meyilli olmalı və ləzzət hiss etməlidir. İnsanın günah cazibəsindən xaric olması üçün daha qüvvətli cazibə lazımdır. Bu ilahi cazibədir, onun qarşısında hər bir şey kiçilir.
Minacatın bu hissəsində deyirik: Sənin məhəbbətinin cazibəsi dadıma çatan zaman şeytanın cəngindən qurtula bildim. Buna səbəbkar Sən oldun. Çünki dünya bihudə deyil, səbəblər üzərində qurulub. Bundan öncə Sənin istəyinə uyğun deyildim. İndi isə istədiyin kimiyəm. Şübhəsiz ki, bu istək təkvini yox, təşrii istəkdir. Çünki heç bir varlıq Sənin təkvini istəyindən kənara çıxa bilməz. Allahın təşrii iradəsi bütün insanların yaxşı olmasını istəyir. (Baxmayaraq ki, bəziləri pisdir.)
Burada ilahi məhəbbətin nə qədər əhəmiyyətli olduğunu və onun insanın səadəti üçün necə böyük rol oynadığını anladıq. Məlum oldu ki, məhəbbət günahların təmizlənməsi və insanın fəsad bataqlığından qurtulma səbəbidir. Məhəbbət minlərlə gözəl insani sifətlərdən üstün iksirdir.
Yaxşı əməllərlə yanaşı günaha yol verən şəxs cırılmış kisəyə qızıl, qiymətli əşyalar yığan və ya meyvənin kənarına çürüdücü maddələr qoyan şəxsə bənzəyir. Uyğun günahların qarşısını yalnız ilahi məhəbbət ala bilər.
Məhəbbət iksiri
Maddi əşyaların cazibəsi (Nyutonun kəşf etdiyi ümumi cazibə, dəmir və maqnit cazibəsi kimi) bəzi filosoflarda maddi əşyalarda gizli və zəif şüur olmasına inanc yaratdı. Bu cazibə həmin gizli və zəif şüur üçün dəlil hesab olundu. Lakin təcrübə amilləri bunu qəbul etmədilər.
İnsan qəlbi ilə hansısa nasnə arasında, maddi əşyalar arasında mövcud olan cazibə kimi (fiziki və qeyri-ixtiyari yox) metafiziki və ixtiyari cazibə var. Bu mənəvi cazibəni məhəbbət adlandırırıq. Bu elə bir cazibədir ki, insan onu dərk edir. Sanki mövcudda insanı özünə tərəf çəkən cazibə var. Bu cazibə bəzən iki şüurlu insan arasında olur; bəzən isə şüursuz maddi nəsnə ilə insan arasında. Məsələn, insan ilə gözəl gül arasında olan cazibə. Heç bir şüura malik olmayan gül insanı özünə doğru cəzb edir. Bu məhəbbətin zəif dərəcəsidir.
İnsanla Allah arasında məhəbbət cazibənin ən üstün və ən gözəl dərəcəsidir. Çünki Allah ən üstün dərk və şüura malikdir. Bu cazibə agahcasına, şüurlu və qarşılıqlıdır; əvvəldə birtərəfli olsa da, sonda qarşılıqla olur. Allah Quranda buyurur: "Allah tezliklə elə bir tayfa gətirəcək ki, Allah onları, onlar da Allahı sevəcəklər.”57 "Allah onlardan, onlar da Allahdan razıdırlar.”
Bu məhəbbətin amilləri haqqında ətraflı söhbətə ehtiyac var: Qəzzali "Ehyaul-ulum” kitabının axırlarında "Muhəbbət, şövq, ins və riza” fəslində "Munciyyat” adı altında bu mövzuda söz açmışdır. Burada yazılanları mərhum Feyz "Muhəccətul-bəyza” kitabında nəql etmişdir. (Bəzi səhvlərin olmasına baxmayaraq, Qəzzalinin əksər mövzuları ölçülü-biçilidir. Mərhum Feyz onları islah edib, sufilikdən nəql edilmiş səhv, zəif rəvayətləri Əhli-beyt (ə) rəvayətləri ilə əvəzləməyə çalışmışdır. "Muhəccətul-bəyza” kitabı çox dəyərli kitabdır. "Ehyaul-ulum” kitabının islah olunmuş formasından ibarət bu kitab əxlaq mövzusunda olan ən gözəl kitabdır. O, səkkizinci cildin (səkkiz cildlik çaplar nəzərdə tutulur) əvvəlində məhəbbət barəsində söz açır.)
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6678
Bu gün: 0
