Vəsiyyət olunan şəxs

Həzrət (ə) sözünün davamında müraciət etdiyi şəxsi belə tanıtdırır: "İləl-vələdil-muəmməli ma la yudrəkussaliki səbilə mən qəd hələkə, ğərəzil-əsqami və rəhinətəl-əyyami” ("o övlada vəsiyyət edir ki, arzularına çatmaz, həlak olanların yolunu gedər, xəstəliklərin hədəfi, zəmanənin girovu olar.”)

Bu ata öz övladına vəsiyyət edir, ömrünün qazancını ona təhvil verir. Bu övladın arzuları var və vücudunda gənclik alovu şö’lələnməkdədir. Gənclik dövrünün ümid və arzular dövrü olduğunu bilirik. İnsan ümid və arzular olmadan hərəkət etmək iqtidarında deyil. Həyatı hərəkətə gətirən arzulardır. İnsanın gənclik dövründə fəallığının səbəbi həmin dövrdə arzuların çoxluğudur. O, yaşa dolduqca arzular tükəndiyindən həyat fəaliyyəti də zəifləyir. "Həlak olanların yolunu gedər, xəstəliyə hədəf olar” tə’birləri Qur’ani-kərimin bə’zi tə’birlərini xatırladır: "Həqiqətən, insan zərərdədir”; "İnsan tələsəndir”; "Həqiqətən, insan dözümsüz xəlq olunmuşdur”. Bu ayələri oxuyarkən sual yaranır ki, mə’sumlardamı başqaları kimi bu xüsusiyyətlərə malikdirlər? Məgər mə’sumlar da tələsən və dözümsüz yaradılmışlar? Qur’ani-kərimdə insana ünvanlanan bir sıra məzəmmətləri imamlara (ə) aid etmək olarmı? Qeyd etməliyik ki, bu müraciətlər adi insanlara ünvanlanmışdır. Uyğun tə’birlər mə’sum imamlara şamil edilmir. Bəli, insan təbiətən dözümsüz, tələskəndir. Həzrət (ə) "o övlada vəsiyyət edirəm ki, arzularına çatmaz” deyərkən və ya başqa nöqsanlı sifətləri sadalayarkən imam Həsəni (ə) nəzərdə tutmur. İmam (ə) öz mövqeyini və vəsiyyət etdiyi gəncin mövqeyini müəyyənləşdirməklə, özünü və övladını adi insan kimi fərz edir. Özünü pir, övladını gənc görən ata təcrübələrini övladının ixtiyarına verir. Aydın olur ki, öncə qeyd edilmiş iki baxış kökündən yanlışdır. Ona görə də bildiririk ki, Həzrət (ə) özünün və oğlu Həsənin (ə) yox, vəsiyyət edən və vəsiyyət olunanın mövqeyini bəyan edir. Yə’ni vəsiyyət olunan şəxs həlak olub, dünyadan köçənlərin yolunu gedir. Bu bəyanda "həlak olmaq” dedikdə hər hansı başqa mə’na yox, "ölüm” nəzərdə tutulur.

Təbii ki, hər bir gənc onu oxlar tək nişan almış çətinliklər, xəstəliklər, müsibətlərlə qarşılaşasıdır. O, bir növ dövranın girovudur - zaman onu girov götürərək, oxlarla nişana almışdır.

Vəsiyyətnamədə bəyan olunmuş "əbduddunya” və "tacirul-ğurur” tə’birləri çoxlarında şübhə yaratmışdır ki, Həzrət (ə) imam Həsənə (ə) yox, Məhəmməd ibn Hənəfiyyəyə müraciət edir. Bu iki tə’bir mənfi mə’nalara malikdir. Amma onlar "təkvini” mə’nada işlənmişdir. "Dünyanın qulu”, "hiylə və yalan sövdəgəri” mə’nalarına malik olan həmin iki ifadə, sözsüz ki, mə’sum imam məqamına layiq deyil. Zənnimizcə, Həzrət (ə) öz vəsiyyətnaməsində konkret vəsiyyət olunan şəxsi yox, dünyaya gəlmiş və dünyanın tə’sirlərinə məhkum olan insanı nəzərdə tutur. Yə’ni hər bir insan gəldiyi dünyada həmin dünyanın problemlərinə məhkumdur, başqa sözlə, "əbdud-dunya”, yə’ni "dünyanın quludur”. Hər bir insan peyğəmbər, imam, övliya olmasından asılı olmayaraq, təbiət qanunlarına təslimdir. Məhkum insanın sövdəsi, ticarəti yalnız hiylə və yalan ola bilər. Qur’ani-kərimdə buyurulur: "Dünya həyatı yalnız aldadıcı matahdır.” Demək, dünya matahı ilə əlaqədə olan insan təbii şəkildə "tacirul-ğurur”, yə’ni "yalan və hiylə sövdəgəri”olur. Diqqət etsək görərik ki, Həzrət (ə) öz tərəfe-müqabilini "tacirul-ğurur” sifətinə görə məzəmmət etmir, "nə üçün beləsən” demir. O, sadəcə, dünya həyatının belə olduğunu nəzərə çatdırır. Bu tə’birlər "təkvini”, yə’ni təbii, qaçılmaz həqiqətləri bəyan edir.

Bəli, elə moizə etmək lazımdır ki, dinləyicilər özünü "tacirul-ğurur” görüb, bir daha dünya matahına aldanmasınlar.

Söhbətin davamında Həzrət (ə) üz tutduğu şəxsi, yə’ni insanı belə nəsihət edir: "və ğərimil-mənaya və əsiril-məvti və həlifil-humumi və qərinil-əhzani və rəsidil-afati və səriiş-şəhəvati və xəlifətil-əmvati” ("o, heçliyin borclusu, ölümə giriftar, kədərlə və’dəli, qüssə ilə yoldaş, bəlalarla nəfəs-nəfəsə, nəfs istəklərinə məğlub, gedənlərin canişinidir”). O, borc sahibinin (tələbkarın) əl çəkmədiyi borcludur. Əcəl hər bir insanın ardınca gəzib borcunu tələb edir, almayınca ondan əl çəkmir. Bəli, insan borcludur. Ölüm və bəla əlində çırpınan borclu!

Bə’ziləri "kədərlə və’dəli, qüssə ilə yoldaş, bəlalarla nəfəs-nəfəsə, nəfs istəklərinə məğlub” kimi tə’birləri də imam Həsənin (ə) məqamına münasib bilmirlər. İmam Həsənin (ə) nəfs istəkləri ilə mübarizədə məğlub olması, doğrudan da məntiqi deyil. Adətən, güləş meydanında məğlub olub, yerə yıxılan şəxs ərəb dilində "səri” adlanır. "Səriiş-şəhəvat” isə "şəhvətlərə məğlub olmuş” mə’nasını verir. Hansı ki, imam Həsənin (ə) şəhvətə məğlub olması mümkünsüzdür. Amma qəbul etməliyik ki, insan öz təbiəti e’tibarı ilə nəfs istəklərindən tam azad olmaq gücündə deyil və bu istəklər olmadan dünya həyatını davam etdirə bilməz. İstər yaşamaq, istər yemək istəyi, istərsə də cinsi istək dünya həyatının davamı üçün vasitələrdir. İnsan elə xəlq olunmuşdur ki, uyğun istəkləri büsbütün inkar edə bilməz. Adi insan üçün belə bir məqam mümkünsüzdür. Amma qeyri-adi bir insanın belə bir iş görməsi barədə hələlik danışmırıq.

Burada söhbət nəfs istəklərinin qələbə çaldığı bir gəncdən gedir. Bunu da qeyd etməliyik ki, nəfs istəklərinin qarşısının alınması dedikdə bütün istəklər nəzərdə tutulmur. Bə’zi istəklərin ödənməsi vacibdir.

Həzrət Əli (ə) vəsiyyət etdiyi şəxsi "xəlifətil-əmvat”, yə’ni "ölülərin yerində qalmış” adlandırır. Vəsiyyət olunan şəxs vəsiyyət edən şəxsin özü kimi ölülər məskənində sakindir. Bir vaxt bu məskəndə yaşayanlar hazırda dünyadan köç etmişlər. Bu vəsiyyəti eşidən şəxs də ölülərin canişinidir. Vəsiyyətnaməni dinləyən bizlər də bu gün durduğumuz yerdə əbədi qalası deyilik.