Təhliyə, yaxud nəfsin Pərvəriş verilib təKmilləşdirilməsi

Nəfsi aludəliklərdən pakladıqdan sonra onun təkmilləşdirilməsi və pərvəriş olunması mərhələsi gəlir. Bu əxlaq elmində «təhliyə » adlandırılır. Əqli elmlərdə isbat olunmuşdur ki, insanın nəfsi daim hərəkətdə, yeniləşməkdədir. Onun fe’liyyətləri qüvvə və iste’dadlarına qarışmışdır. Öz iste’dadlarını tədrici olaraq fe’liyyətə çevirir. Əvvəldə kamil olmur, tədrici olaraq özünü qurur, zat gövhərinə pərvəriş verir. Əgər düzgün yolda hərəkət edərsə tədriclə təkamülə çatır, kamilləşir, nəhayət, yekun kamal mərhələsinə nail olur. Əgər azğınlığa çəkilmiş olsa və azğınlıq yolunda addımlasa, tədrici olaraq insaniyyətin son kamalından uzaqlaşaraq heyvaniyyətin dəhşətli vadilərinə süqut edir.

Allah dərgahına yaxınlıq

Qeyd etmək lazımdır ki, insanın mə’nəvi təkamülü və hərəkəti şərti və e’tibari hərəkət deyil, həqiqi hərəkətdir, arizi (sonradan əlavə olunan) deyil, zati bir hərəkətdir və bu hərəkət onun bədəni ilə deyil, mücərrəd ruhu ilə əlaqədardır. Bu hərəkətdə insan zatının gövhəri hərəkət edib dəyişilir. Deməli, insanın hərəkət yolu da e’tibari və məcazi deyil, həqiqi yoldur. Amma, hərəkət yolu onun daim dəyişilməkdə olan zatından ayrı deyildir. Əksinə, hərəkət edən şey öz zatının batinində hərəkət edir və hərəkət yolunu özü ilə yanaşı aparır.

Belə bir sual yaranır: Bildiyimiz kimi hər bir hərəkətin son və yekun məqsədi vardır. İnsanın zati hərəkətinin axır məqsədi nədir? İnsanlar bu dünyada hansı məqsədə doğru hərəkət edirlər və onların axır-aqibətləri necə qurtaracaqdır?

Ayə və rəvayətlərdən mə’lum olur ki, insanların hərəkəti üçün müqəddər olunan son hədəf Allah dərgahına yaxınlaşmaqdır. Lakin, bütün insanlar eyni bir yolda hərəkət etmədiklərindən hamısı Allah dərgahına yaxınlaşa bilmirlər. Qur’anda insanlar üç qismə bölünür:

1.Əshabul - məymənəh ( sağ tərəf sahibləri ).

2. Əshabul - məş ’ əməh ( sol tərəf sahibləri ).

3. Sabiqun ( öndə olan ).

Sonuncu dəstə Allah dərgahına yaxın olanlar kimi vəsf edilir və buyurulur: “Siz insanlar üç dəstədən ibarətsiniz . Sağ tərəf sahibləri . Kimdir onlar ?! Sol tərəf sahibləri . Kimdir onlar ?! Və bir də öndə olanlar ! Bunlar Allah dərgahına yaxın olanlardır və onlar Nəim cənnətlərində məskunlaşacaqlar .”

«Əshabul-məymənəh» yə’ni xoşbəxtlər, «əshabul-məş’əməh» yə’ni bədbəxtlər. «Sabiqun» isə o kəslərdir ki, «sirati-mustəqim»i ötüb keçməkdə başqalarından qabağa keçmiş və Allah dərgahına yaxınlıq məqamına nail olmuşlar. Yuxarıdakı ayədən mə’lum olur ki, insanların təkamül yolunda hərəkətinin yekun məqsədi Allah dərgahına yaxınlaşmaqdır. Başqa bir ayədə isə buyurulur: “Amma əgər Allah dərgahına yaxın olanlardan olsa , ( onu ) qiyamətdə rəhmət , gözəl ruzi və Nəim cənnəti gözləyir ! Əgər sağ tərəf sahiblərindəndirsə , sağ tərəf sahiblərindən sənə məxsus olan bir salam vardır . Əgər yalan sayanlardan , yoldan azanlardansa , onlara cəhənnəmin qaynar suları veriləcək və onların yerləri cəhənnəm olacaqdır .”

Başqa bir ayə də buyurulur: “Belə ( kafirlərin güman etdikləri kimi ) deyildir . Həqiqətən , yaxşı əməl və itaət sahibi olan mö ’ minlərin əməl dəftəri İlliyyundadır ( ali dərəcələrdədir ). Sən nə bilirsən ki , İlliyyun nədir ! Elə bir kitabdır ki , Allah tərəfindən təsbit olunmuş bir kitabdır və Allah dərgahına müqərrəb olanlar o məqamı görə bilərlər .”

Bu ayələrdən mə’lum olur ki, Allah dərgahına yaxınlıq məqamı insanların ruhi təkamülünün yekun kamal mərhələsi və məqsədidir. Allahın insaniyyətin düzgün yolunda hərəkət edən seçilmiş bəndələri həmin məqama nail olurlar. Deməli, «müqərrəblər» xoşbəxtliyə nail olanlardan ibarət olan seçilmiş bir qrupdur. Qur’anda buyurulur: “Məlaikələr : “ Ey Məryəm , Allah sənə Öz tərəfindən olan bir kəlmə ilə ( yə ’ ni İsa ibni Məryəmlə ) müjdə verir ki , axirətdə Allah yanında heysiyyətli və müqərrəblərdən olar ” - dedilər .”

Deməli, iman, yəqin və saleh əməllərdə başqalarından qabağa keçən Allahın layiqli bəndələri qiyamətdə çox yüksək və ali məqamlarda olacaqlar. Bu məqam da “qürb məqamı” və bə’zi ayələrin tə’birincə “ ində Məlikin muqtədir ” adlandırılır. Şəhidlər də belə yüksək məqama malikdirlər. Qur’anda buyurulur: “Allah yolunda öldürülən şəxslərin ölü olduğunu güman etməyin . Əksinə , onlar diridirlər və Allahın yanında ruzidən bəhrələnirlər .”

Bununla da mə’lum olur ki, insanın yekun kamalı Allah dərgahına yaxınlaşmaqdan ibarətdir.

Kitabın adı: Nəfsin saflaşdırılması
Müəllif: Ayətullah İbrahim Əmini