“Həmd” surəsi (birinci cüz) (6-ci hissə)

﴿اِهْدِنَا الصِّراطَ الْـمُستَقيمَ﴾

“Bizi doğru yola hidayət et.”

Nöqtələr

◘Qurani-məciddə iki növ hidayətdən danışılır:

a) Təkvini hidayət; Belə bir hidayət növünə misal olaraq bal arısının hidayətini göstərmək olar. Diqqət edin: arı çiçəklərdən şirəni necə çəkir, necə yuva qurub, bal hazırlayır. Qışda isti ölkələrə köç edən quşları da misal göstərmək olar.

b) Təşrii hidayət; Təşrii hidayətə misal olaraq ilahi peyğəmbərlərin və səmavi kitabların göndərilməsini göstərmək olar.

◘“Sirat” sözü Quranda qırx dəfədən çox işlədilmişdir. Doğru yolun, düşüncə tərzinin seçimi insan şəxsiyyətinin göstəricisidir.

◘İnsanın qarşısında müxtəlif yollar uzanmışdır. O bu yollardan birini seçməlidir: nəfs istəkləri yolu, xalqın razılığını qazanmaq yolu, şeytani vəsvəsələr yolu, zalım hakimlərin yolu, qədimdəkilərin, ata-babaların yolu, Allah və Onun övliyalarının yolu.

Mömin insan Allah və Onun övliyalarının yolunu seçir. Bu yolun o biri yollardan aşağıdakı üstünlükləri vardır:

a) İlahi yol zalım hakimlərin yolunun, xalqın və insanın istəkləri yolunun ziddinə olaraq, sabit və dəyişməzdir.

b) Əgər digər yollar çeşidlidirsə, ilahi yol yeganədir.

v) İlahi yolu gedən insan bu yoldan və məqsəddən arxayındır.

q) Bu yolda uğursuzluq və müvəffəqiyyətsizlik yoxdur.

◘–Doğru yol Allahın yoludur.

◘–Doğru yol peyğəmbərlərin yoludur.

◘–Doğru yol Allaha bəndəlik yoludur.

◘–Doğru yol Allaha təvəkkül yoludur.

◘–Doğru yol təkallahlıq və yalnız bir Allahdan yardım istəməkdir.

◘–Doğru yol Allahın kitabıdır.

◘–Doğru yol sağlam fitrət yoludur.

◘İnsan həm doğru yolun seçimində, həm də bu yola davam etməkdə Allahdan yardım almalıdır. Necə ki, elektrik lampası öz işığını davamlı şəkildə enerji mənbəyindən alır.

◘Hər bir müsəlmanın Allahdan yeganə istəyi doğru yolda olmaqdır. Hətta Allahın rəsulu və məsum imamlar da Allahdan doğru yolda sabitlik diləmişlər.

◘İnsan daim bütün işlərdə, o cümlədən, peşə seçimində, dost seçimində, ixtisas seçimində, həyat yoldaşı seçimində, doğru yolu tanımaqda Allahdan yardım istəməlidir. Çünki insan doğru düşünsə də, əməldə büdrəyə bilər. Ya da əksinə, əməldə səlis hərəkət edən insan əqidədə yanıla bilər. Ona görə də Allahdan hər an doğru yol istəmək zəruridir.

◘Doğru yolun dərəcələri və mərhələləri vardır. Hətta ilahi övliyalar kimi doğru yolda olanlar da bu yolda qalmaq, hidayət nurunu gücləndirmək üçün dua etməlidirlər. “Həmd olsun aləmlərin Rəbbinə, rəhman və rəhimə” deyən insan artıq hidayət mərhələlərindən bəzisini arxada qoymuşdur. Onun istəyi daha üstün hidayət mərhələsidir.

◘Doğru yol Həzrət Əlinin (ə) buyurduğu orta yoldur:

“Sola-sağa meyillənmə azğınlıq, orta yol isə hidayət yoludur.”

◘Doğru yol istər əqidə, istərsə də əməldə orta həddi gözləməkdən (etidal), ifrat və təfritdən çəkinməkdən ibarətdir. Kimi əqidədə doğru yoldan çıxır, kimi də əməl və əxlaqda. Bəziləri də bütün işləri Allaha aid edir. Sanki insanın öz taleyində heç bir rolu yoxdur. Bəziləri isə bütün işlərin öz əlində olduğunu düşünür. Sanki Allahın əlləri bağlanmışdır. Kimi ilahi rəhbərləri adi insan və ya sehrbaz, divanə kimi tanıyır, kimi də onları Allah səviyyəsinə qaldıraraq pərəstiş edir. Kimi məsum imamların, şəhidlərin ziyarətini bidət sayır, kimi də hətta ağaca, daşa təvəssül edib, ip bağlayır. Kimi iqtisadiyyatı əsas sayır, kimi də dünya və onun işlərini faydasız bilir.

Əməldə də belədir. Kimi yeri gəldi-gəlmədi qeyrət nümayiş etdirir, kimi də öz namusunu küçə və bazara çılpaq göndərir. Biri xəsislik edir, digəri səxavətdə həddi aşır. Kimi xalqdan ayrılır, kimi də haqqı xalqa qurban verir.

Bu sayaq rəftar və əməllər doğru yoldan azmaqdır. Allah doğru yol olaraq öz möhkəm dinini tanıtdırır. Rəvayətdə məsum imamların belə buyurduğu nəql olunur: “Doğru yol bizim yolumuzdur.” Yəni doğru yolun görünən və əməli nümunəsi, bu yolda qədəm götürmək üçün lazım olan ideal ilahi rəhbərlərdir. Onlar öz göstərişlərində həyatın bütün məsələlərinə, o cümlədən, iş, əyləncə, təhsil, qidalanma, infaq, tənqid, müharibə, sülh, övlad məhəbbəti kimi məsələlərə münasibətlərini bildirmişlər. Onlar öz göstərişləri ilə bizi etidala, orta həddi közləməyə çağırırlar. Maraqlısı odur ki, iblis də həmin doğru yolda pusqu qurmuşdur.

◘Quran və rəvayətlərdə etidala, orta həddə çağıran, ifrat və təfriti qadağan edən nümunələr çoxdur. Onlardan bəzilərinə nəzər salaq:

–"Yeyin-için, amma israf etməyin".

–“Möminlər infaqda (əl tutmaqda) nə israfçıdırlar, nə də xəsis. Onlar orta həddi gözləyirlər.”

–“Namazı ucadan və astadan yox, orta səslə qıl.”

–“Valideynə ehsan et.” Amma səni Allahın yolundan ayırdıqları vaxt onlara itaət etmək lazım deyil.”

–“Peyğəmbərin də risaləti ümumidir.” “Həm də öz ailəsini dəvət edir”.

–“İslam həm xaliqlə rabitə vasitəsi olan namazı, həm də xalqla rabitə vasitəsi olan zəkatı tövsiyə edir.”

–“Nə məhəbbətlər sizi haqqa şahidlikdən uzaqlaşdırsın.. Nə də düşmənçiliklər sizi ədalətdən kənarlaşdırsın.”

–Möminlərin həm dəf etməsi, həm də cazibəsi vardır.”

–Həm iman lazımdır, həm də saleh əməl.”

–Allahdan həm göz yaşı, dua, qələbə istəyi... Həm də çətinliklərə səbir və dözüm diləmək lazımdır. Aşura günü həzrət Hüseyn (ə) həm münacat edir, həm də qılınc çalırdı.

–Allah evinin ziyarətçisi Ərəfə günü, Qurban bayramı axşamı dua oxuyur, bayram günü isə qurbangahda qanla tanış olur.

–İslam malikiyyəti qəbul edir. Amma başqasına zərər vurmağa icazə vermir və onu məhdudlaşdırır.

Bəli, İslam birtərəfli din deyil və bir yönümü götürüb, o biri yönümləri yaddan çıxarmır. İslam bütün işlərdə etidal və orta həddi tövsiyə edir.

Bildirişlər

1. Bütün varlıq aləmi Allahın seçdiyi yolla hərəkətdədir. Pərvərdigara! Bizi öz istədiyin yolda qərar ver. (“İhdinəssirata mutəqim”) .

2. Doğru yola hidayət istəyi təkallahçıların ən mühüm istəyidir. ("İyyəkə nəbudu...)

3. Doğru yolu əldə etmək üçün dua etmək lazımdır. (“İhdinəssiratal mustəqim”) .

4. Əvvəlcə sitayiş etmək, sonra dua üçün əl açmaq lazımdır. (“Əlhəmdulillahi... İhdina”) .

5. İlahi istəklərin ən üstün nümunəsi doğru yol istəyidir. (“İyyəkə nəstəin ihdinəs siratal mustəqim”) .

Kitabin adı: Nur təfsiri (birinci cild)

Müəllif: Möhsin Qəraəti