\
Sual: Görəsən, günahların müxtəlifliyinə görə tövbə etməyin yolları da fərqli olmalıdırmı?
Ətraflı cavab: Tövbənin həqiqəti Allahın əmrlərinə itaətsizlikdən daşınaraq ona tərəf qayıtmaqdır və fərdin keçmiş əməllərindən peşman olması məsələsindən qaynaqlanır. Beləliklə, insan günahlardan çəkinmək üçün müxtəlif mərhələləri keçməli və bəzi vəzifələri yerinə yetirməlidir ki, həqiqi tövbəyə malik olsun. Deməli, tövbə bəzi şərtlərə malikdir və onu aşağıdakı üç mərhələdə bəyan edə bilərik:
a) Peşmançılıq.
İlkin mərhələdə insanda peşmançılıq yaranmalıdır ki, bir daha günah etməsin.
b) Həmişəlik günahı tərk etmək iradəsi.
c) Saleh əməllərlə günahların yerini doldurmaq.
Yəni, fərd gücü çatdığı qədər keçmişdə düçar olduğu günahların təsirlərini həm daxili, həm də zahirində aradan qaldırmağa çalışmalıdır. Həqiqətən də, Quranda müxtəlif ayələrdə ("Bəqərə" surəsi, ayə 160. "Ali-İmran" surəsi, ayə 89. "Nisa" surəsi, ayə 146. "Nur" surəsi, ayə 5. "Taha" surəsi, ayə 82.) tövbə islahetmə və əvəzin verilməsi ifadələri ilə bərabər istifadə edilmişdir. Məsələn, "Nəhl" surəsində ümumi qanun şəklində bütün günahlar haqqında buyurulur:
ثَّم انَّ رَبَّکَ للَّذینَ عَمِلُوا السُّوءَ بِجَهالَهٍ ثُمَّ تابُوا مِنْ بَعْدِ ذلِکَ وَ اصْلَحُوا انَّ رَبَّکَ مِنْ بَعْدِها لغَفُورٌ رحیمٌ
"Sonra şübhəsiz, sənin Rəbbin bir növ nadanlıq (haqqın əzəmətindən qafil olmaq və nəfsi istəklərin qalib gəlməsi) üzündən günaha mürtəkib olub ondan sonra tövbə edərək həm özləri saleh olan və həm (keçmişlərini) islah edən kəslərə əlbəttə, sənin Rəbbin bundan sonra çox bağışlayan və mehribandır.”
Birinci iki mərhələdə, yəni peşmançılıq və günahı həmişəlik tərk etmək mərhələsində günahların qarşısında tövbə etmək kifayət edər. Amma üçüncü mərhələdə tövbə kifayət etməz, əksinə günahların müxtəlifliyinə görə də tövbə fərqlidir. Məsələn, kiminsə malını yeyirsənsə, sadəcə tövbə etmək yetməz, əksinə o malın sahibindən də halallıq alınmalıdır.
Müxtəlif günahlara görə islah olmaq məsələsi də fərqliənir. Quranda buna aid ayələr qeyd olunmuşdur. Belə ki, müxtəlif günahlarla əlaqədar keçmiş əməllərin yerini yaxşı əməllərlə doldumaq. Misal olaraq aşağıda sadaladığımız izahlar üçüncü mərhələyə aiddir:
1. Tövbə edən şəxs tövbəsindən əlavə, malını tələf etdiyi kəslərin malını sahibinə qaytarmalıdır. Əgər malın sahibi sağdırsa özünə, vəfat edibsə, onun vərəsələrinə çatdırmalıdır.
2. Əgər bir şəxsin qeybətini etmək və ya ona töhmət vurmaqla onun adını ləkələyibsə, halallıq almalıdır. Əgər həmin şəxs vəfat edibsə, əvəzini vermək üçün onun adına xeyirxahlıq edib mərhumun ruhunu şad və razı etməlidir.
3. Əgər vəfat etmiş şəxsin qəzası varsa, (bilərəkdən orucun tutmayıb və əhdinə vəfa etməmişsə, yaxud hansısa nəziri varsa) onun kəffarəsini verməlidir.
4. Əgər günah edən şəxsin günahı əməl vasitəsi ilə yerinə yetibsə, yəni təbliğat və dində yenilik gətirmək kimi işlərin köməyi ilə istər yazılı surətdə, istərsə də, şifahi şəkildə insanları inhirafa sürükləyərək yolundan azdırıbsa, onun əvəzini ödəmək üçün imkanı daxilində aldatdığı və yolundan azdırdığı insanları düzgün yola qaytarmalıdır.
5. Əgər bir şəxs məqalə, kitab və texniki vasitələrlə insanları düz yoldan çıxardarsa, həmin yolla da insanları düzgün yola qaytarmalıdır.
6. Əgər bir nəfər bir qrup şəxsin hüzurunda bəzi insanları yalan danışmaq, iffətsizlik və bunun kimi əməllərlə ittiham edərsə, töbvə etmək kifayət etməz, əksinə elə həmin şəxslərin hüzurunda öz sözlərini geri götürməlidir.
Buna görə də, imam Sadiqdən (ə) bir nəfər "Əgər bir şəxsə "ilahi hədd” (məsələn, şallaq), icra olunarsa və o şəxs tövbə edərsə, onun şahidliyi qəbul edilirmi?" – deyə, soruşduqda, İmam (ə) buyurdu:
«اذا تابَ وَ تَوبَتُهُ انْ یَرْجعَ مِمَّا قالَ وَ یُکَذِّبَ نَفْسَهُ عِنْدَ الْاِمامِ وَ عِنْدَ الْمُسْلِمینَ، فَاذا فَعَلَ فَانَّ عَلَى الْاِمامِ انْیَقْبَلَ شَهادَتَهُ بَعْدَ ذَلِکَ»
"Bəli, əgər tövbə edərsə, İmam və bütün müsəlmanların yanında dediklərinin hamısını təkzib edərsə, İmama da onun "şəhadətini” (şahidliyini) qəbul etmək lazımdır və şəhadəti də məqbuldur.”
Başqa bir hədisdə oxuyuruq:
«اوْحَى اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ الى نَبِىٍّ مِنْ الْانبِیاءِ قُلْ لِفُلانِ وَعِزَّتِى لَوْ دَعَوْتَنى حَتّى تَنْقَطِعَاوْصالُکَ، ما اسْتَجِیبُ لَکَ، حَتّى تَرُدَّ مَنْ ماتَ الى مادَعَوْتَهُ الَیْهِ فَیَرْجِعَ عَنْهُ»
"Allah-taala peyğəmbərlərinin birinə vəhy etdi ki, filan şəxsə de: "İzzətimə and olsun! Bədəninin bütün hissələri bir-birindən ayrılana qədər Mənə dua etsə də, onun duasını (tövbəsini) onun vasitəsilə yolunu azanları doğru yola qaytarana və əgər ölüblərsə, dirildənə qədər qəbul etməyəcəm.” ("Biharul-ənvar", c. 69, səh. 219.)
Yuxarıdakı iki hədisdən belə nəticə əldə edilir ki, özünü islah etmək və saleh əməllərlə keçmiş günahların əvəzini vermək nə qədər də zəruri bir işdir. Deməli, tövbə edən fərd bu işləri yerinə yetirməsə, tövbə etməsi sadəcə olaraq zahiri bir əməldir.
7. Beləliklə, günah qəlbin nurunu aradan apardığına görə, qəlbin zülmətini itaət etməklə nura çevirənə qədər Allaha bəndəlik etməlidir. Bu da bir növ özünü islah etməkdir ki, fərd qəlbən bu işi yerinə yetirməlidir.
Özünü islahetmə məsələsi o qədər əhəmiyyət kəsb edir ki, hətta Əmirəl-möminin (ə) "Nəhcül-bəlağə" əsərində "istiğfar” kəlməsinin təfsiri və şərhi kamil surətdə gəlmişdir.
Bir nəfər həzrət Əlinin (ə) hüzurunda "əstəğfirullah” dedi. İmam o şəxsi tanıdığından, onun əməlləri ilə tanış olduğundan və əstəğfirullah demək tərzindən bilirdi ki, o, bu sözləri ürəkdən deyil, zahirdə deyir. Bu üzdən narahat olub buyurdu:
«ثَکِلَتْکَامُّکَ اتَدْرى مَا الْاسْتِغْفارُ؟ الْاسْتِغْفارُ درَجَهُ الْعِلِّیِّیْنَ»
"Anan sənin əzana ağlasın! Heç bilirsən "istiğfar" nə deməkdir? İstiğfar (bağışlanmaq diləmək və tövbə etmək) böyük şəxsiyyətlərin məqamıdır”. Sonra əlavə etdi:
«وَهُوَ اسمٌ واقِعٌ عَلى سِتَّهِ مَعانٍ»
"Əstəğfirullah kəlməsinin bir söz olmasına baxmayaraq, onun altı mənası (altı mərhələsi) vardır:
«اوَّلُها النَّدَمُ عَلى ما مَضى»-1
1. "Keçmişə görə peşmançılıq çəkmək.”
«وَالثَّانى الْعَزْمُ عَلَىتَرْکِ الْعَودِ الَیْهِ ابَداً»-
2. "Həmişəlik olaraq günahı tərk etmək qərarına gəlmək.”
«وَ الثَّالِثُ انْ تُوءَدِّىَ الَى الْمَخْلُوقینَ حُقُوقَهُمْ حَتّىتَلْقَى اللَّهَ امْلَسَ لَیْسَ عَلَیْکَ تَبِعَه-
3. "İnsanların aradan apardığın haqlarını geri qaytarmaq. Belə ki, qiyamətdə kiminsə haqqı sənin boynunda olmasın.”
«وَ الرَّابِعُ انْ تَعْمِدَ الَى کُلِّ فَرِیْضَهٍ عَلَیْکَضَیَّعْتَها فَتُوَدِّىَ حَقَّها-
4. "Ölən insanın haqqını (onun oruc qəzasını tutmaqla və ya orucunun kəffarəsini verməklə və sair) yerinə yetirməklə geri qaytarmaq.”
«وَ الْخامِسُ انْ تَعْمِدَ الَى اللَّحْمِ الذَّى نَبَتَ عَلَى السُّحْتِ فَتُذِیْبَهُ بِالْاَحْزانِحَتَّى تُلْصِقَ الْجِلْدَ بِالْعَظْمِ-
وَیَنْشَاَ بَیْنَهُما لَحْمٌ جَدِیدٌ»
5. "Haram yediyin müddətdə bədəninin artırdığı əti kədərlənmək və peşmançılıqdan arıqlamaqla bədənində olan halal ətdən ayırlmaq”.
«وَالسَّادِسُ انْ تُذِیقَ الْجِسْمَ الَم الَطَّاعَهِ کَما اذَقْتَهُ حَلاوَهَ الْمَعْصِیَهِ فَعِنْدَ ذلِکَ تَقُولُ اسْتَغْفِرُ اللَّهَ»-
6."Günah etdiyin vaxt onun şirinliyini və ləzzətini daddığın miqdarda itaətin də əzab-əziyyətini dadmaq.” Bu mərhələləri keçdikdən sonra "əstəğfirullah" de!” ( "Nəhcül-bəlağə",)
Bu mənalar Kumeylibn Ziyadın Əmirəl-möminindən (ə) nəql etdiyi rəvayətdə də qeyd edilmişdir. ("Biharul-ənvar", c. 6, səh. 27.)
Burada sual oluna bilər ki, əgər tövbə həzrət Əlinin (ə) bu hədisdə buyurduğu kimidirsə, onda həqəqi tövbə edən az tapılar.
Həqiqətən də, diqqət etmək lazımdır ki, yuxarıda qeyd etdiyimiz altı şərtdən beşinci və altıncısı tövbənin ən mükəmməl formasıdır. Lakin qalan dörd şərt tövbənin vacib şərtlərindəndir. Beləliklə, bəzi tədqiqatçıların nəzərinə əsasən birinci və ikinci şərt tövbənin əsasıdır. Həmçinin, üçüncü və dördüncü şərt tövbənin lazım və vacib hissəsidir, beşinci və altıncı şərt isə tövbənin kamil formasıdır.
Sözümüzün sonunda bunu demək istəyirik ki, bəzi insanlar günahın qarşısında tövbə edərkən onun şərtlərinə və rüknlərinə riayət etmədən yalnız "əstəğfirullah" kəlməsi ilə kifayətlənirlər. Uyğun insanlar haqqında imam Baqirdən (ə) belə bir hədis nəql olunub:
«التَّایِبُ مِنَ الذَّنْبِ کَمَنْ لاذَنْبَ لَهُ، وَ الْمُقیمُ عَلَى الذَّنْبِ وَ هُوَ مُسْتَغْفِرٌ مِنْهُ کَالْمُسْتَهْزِءُ»
"Günahın qarşısında (bütün şərtləri ilə) tövbə edən şəxs ümumiyyətlə, günah etməyən şəxs kimidir. Amma günah edən şəxs "əstəğfirullah" deməklə günahına davam edərsə, istehza edən (ələ salan) şəxs kimidir.”
Mənbə: Ayətullah Məkarim Şirazinin rəsmi saytı
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6714
Bu gün: 1
