Elm, iman və əməl arasındakı əlaqə
Zehni təsdiq mə’nasında götürülmüş iman elə elmdir. Elə elmlər var ki, onların kəsbində insanın iradəsi heç bir rol oynamır.
Digər bir qrup elmin müqəddiməsinin təhsili insanın ixtiyarında olsa da, bu ixtiyar davamlı deyil. Məsələn, bir səsin eşidilməsi və ya bir xəttin müşahidəsi ilə insan zehnində yaranmış ilkin anlayış, insanın ixtiyarında olmayan müqəddimə hesab oluna bilər. Lakin insanın iradəsi ilə əldə olunmuş elmi müqəddimə sonrakı təhsil üçün stimuldur. İnsanı elmə sövq edən stimul həm maddi, həm də mə’nəvi ola bilər. Elm öyrənməkdə kiminin məqsədi ad-san, var-dövlət, kiminin məqsədi isə, Allahın razılığını qazanmaqdır. Allaha yaxınlıq məqsədi ilə elm təhsili ibadətdir. Amma bu işdə Allahı tanımaq ilkin şərtdir.
İnsan səadətinin əsası hesab olunan iman, həqiqəti bilmək deyil. Bir çox insanlar müəyyən bir həqiqəti bilsələr də, onu qəlbən qəbul etmək istəmirlər. Onlar mövcudluğuna inandığı bir həqiqəti düşmənçilik səbəbindən inkar da edə bilərlər. Bildiyini inkar etmək, bilmədiyini inkar etməkdən daha pisdir və insanın təkamülü üçün daha ziyanlıdır. «Nəml» surəsinin 14-cü ayəsində buyrulur: «Ayələrimizin həqiqiliyinə daxilən möhkəm əmin olduqları halda, haqsız yerə təkəbbür göstərərək, onları inkar etdilər».
Həzrət Musanın (ə) dilindən Fir’ona xitabən buyrulur: «Sən bunların məhz göylərin və yerin Rəbbi tərəfindən açıq-aşkar mö’cüzə olaraq endirildiyini, sözsüz ki, bilirsən» . Fir’on deyir: «Mən sizin üçün özümdən başqa bir tanrı olduğunu bilmirəm» .
Fir’on kimi bildiyini inkar edənlər, İslam peyğəmbərinin dövründə də var idi. Belə bir inkarın səbəbi, nəfs istəklərinin qarşısında itaətdir. Onlar həqiqəti qəbul etməklə öz azadlıqlarını itirəcəklərindən qorxurlar. «Qiyamət» surəsinin 5-ci ayəsində buyrulur: «Lakin insan bundan sonra da günah etmək, pis işlər görmək istəyir».
Demək iman, əqlin təsdiq etdiklərini qəlbin qəbul etməsi və onun şərtlərinə əməl etmək qərarına gəlməsidir. İman tanımadan asılıdır, amma eynən elmi deyil.
Buradan iman və elm arasındakı əlaqə mə’lum olur. İman əməl yox, əməlin əsası, onun istiqamətvericisidir. Əməlin necəliyi imandan asılıdır. İmana əsaslanan əməl, insan səadətində tə’sirlidir. Əksinə, imana əsaslanmayan əməl dünyası həyat üçün faydalı olsa da, insanın əbədi səadətində tə’sirsizdir. «Nur» surəsinin 39-cu ayəsində buyrulur: «Kafirlərin əməlləri ucsuz-bucaqsız səhradakı ilğıma bənzər. Susuzluqdan ürəyi yanan, onu su bilər. Gəlib ona yetişdiyi zaman onun heç nə olduğunu bilər». İbrahim surəsinin 18-ci ayəsində oxuyuruq: «Rəbbini inkar edənlərin əməlləri, fırtınalı bir gündə küləyin sovurub apardığı külə bənzər». «Fürqan» surəsinin 23-cü ayəsində belə buyrulur: «Biz onların əməllərini qəsdən dağınıq zərrələrə döndərərik».
Nəhayət, belə bir nəticə əldə etdik ki, insanın həqiqi kamillik yolunda atacağı ilk addım, imandır. Bu addım bütün təkamül mərhələlərinin ruhudur. İkinci addım, qəlbin Allaha diqqətdən ibarət olan fəaliyyətidir. «Allahı çox zikr edin. Olsun ki, nicat tapmışlardan olasınız» .
Qəlb nə qədər diqqətli olarsa, insan bir o qədər çox inkişaf edər. İnsanın bir an diqqətli olması, onun illər uzunu ibadətindən tə’sirli ola bilər. Üçüncü addım, insanın Allahı xatırlayaraq onun dəlillərini, qüdrətini, əzəmətini, hikmətini düşünməsidir. Davamlı zikr, Allaha məhəbbətə səbəb olur. «Ali-imran» surəsinin 191-ci ayəsində buyrulur: «O kəslər ki, ayaq üstə duranda da, oturanda da, uzananda da Allahı xatırlar, göylərin və yerin yaradılması haqqında düşünər...».
Növbə bədən fəaliyyətlərinə çatır. İman üçün şərt olan ümumi qərar müxtəlif iradə qəliblərində müxtəlif cür cilvələnir. Bu cilvələr imanın qüvvətlənməsinə tə’sir göstərir. «Taha» surəsinin 14-cü ayəsində buyrulur: «Məni xatırlamaq üçün namaz qıl». «Fatir» surəsinin 10-cu ayəsində oxuyuruq: «Pak söz Ona tərəf yüksələr və pak sözü də yaxşı əməl qaldırar».
İnsanın iradəsi onun imanının ziddinə olsa, iman tədricən zəifləyər. İnsan iradəsinin təcəssümü olan əməl salehdirsə, iman qüvvətlənəcək, çirkindirsə iman süquta uğrayacaq:
«Allaha verdikləri və’də xilaf çıxdıqlarına və yalan danışdıqlarına görə, Allah onların qəlbinə qiyamət gününədək nifaq saldı» .
«Sonra da Allahın ayələrini yalan hesab edib məsxərəyə qoymaqla, pislik edənlərin aqibəti daha pis oldu» .
Kitabın adı: Nəfsi saflaşdırmadan qabaq özünütanıma
Müəllif: Ustad Misbah Yəzdi
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6704
Bu gün: 0
