Nəfsani qüvvələrin tarazlaşdırılması
Bu bəhsə qədər insan bədənində heç bir üzvün səbəbsiz yaranmadığı kimi, insan ruhunda və canında da hər bir qüvvənin həyatda rolu olduğu aydınlaşdı. Əgər bu qüvvələr daim nəzarət altında olub islah edilməzsə, onlar qorxulu və zərərli olacaqdır. Nümunə üçün buna bir neçə misal gətirək:
1. Şəhvət (cinsi qüvvə)
Bu coşğun, ipə-sapa yatmayan qüvvənin insan vücudunda, xüsusən bütün qüvvələrin böhran dövrü hesab olunan gənclik çağında qaynarlığı inkarolunmazdır. Ram olmayan həvəslər, heyvani qüvvələr onu şəhvət və fəlakətə doğru sürükləyir. Əgər insan əql və iman gücü ilə özünü islah edib, viranedici nəfsani qüvvələrin ram olunması qüdrətinə malik olmasa, mənəvi cəhətdən heyvandan da aşağı təbəqədə qərar tutar, çünki insan Allahın başqa məxluqları (mələklər və heyvanlar) kimi deyil. Bu xüsusda əmirəlmöminin Əli(ə) buyurur: "Allah-təala mələklərə yalnız əql verdi, şəhvət və qəzəb yox, lakin insana bunların hamısını əta etməklə şərəfləndirdi. Ona görə də əgər şəhvət və qəzəb əqlə tabe olarsa, insan mələklərdən üstün olar, çünki o, vücudundakı heyvani hisslərə qalib gələrək bu dərəcəyə (mələk dərəcəsinə) yetişmişdir”.9 Əksinə, şəhvət və qəzəb onun əqlinə üstün gələrsə, insan heyvandan da aşağı olar.
2. Mal-dövlət toplamaq
Nəzarət altına alınmalı qüvvələrdən biri də dövlətpərəstlik və sərvət toplamaqdır. "Qurani-Kərim”də və nəql olunan rəvayətlərdə mal-dövlətin adı yaxşılığa çəkilmişdir. İnsanın da təbii olaraq mal-dövlətə həvəsi vardır, lakin bu həvəs müəyyən bir həddə kimi lazımdır. Belə ki, əgər insan həddindən artıq var-dövlət, sərvət toplamaq fikrinə düşərsə, böyük ziyan çəkməyəcəyinə heç kim zəmanət verə bilməz. Biz burada var-dövlətin həm mənfi, həm də müsbət cəhətinə toxunmaq istəyirik:
a) Müsbət cəhət
"Qurani-Kərim”də bir çox ayələrdə maddi zənginlik xeyrə təbir edilir. Nümunə üçün onlardan bir neçəsini qeyd edirik:
"Sizin hər birinizi ölüm haqlayan zaman qoyub gedəcəyiniz xeyirdən (maldan) valideynlərinizə, yaxın qohumlarınıza verilməsi üçün ədalət üzrə (malın üçdə birindən çox olmamaq şərti ilə) vəsiyyət etməyiniz zəruridir. Müttəqilərə (bu) vacibdir”. («Bəqərə» 179)
Əllamə Təbatəbai(r.ə) yazır: "Xeyir” sözündən məqsəd var-dövlətdir”10 O, «Adiyat» surəsinin 8-ci ayəsinin ("onun xeyrə çox həvəsi vardır”) təfsirində yazır: "Xeyirdən məqsəd var-dövlətdir.” Başqa bir yerdə Allah-təala var-dövləti dünyanın bəzəyi kimi qiymətləndirir: "Mal-dövlət, oğul-uşaq bu dünyanın bəzəyidir.” («Kəhf»-46)
Digər ayədə isə sərvət həyatın sütunu adlandırılır və buyurulur:
"Allahın sizə dolanmaq üçün bəxş etdiyi malları səfehlərə (ağılsızların əlinə) verməyin”. («Nisa»-5)
Qısa desək, əgər var-dövlət şəriətə görə halal yolla qazanılıb, insanlara xidmət etmək məqsədilə xərclənərsə, İslam nəzərində qiymətli və dəyərlidir.
b) Var-dövlətin mənfi cəhəti
Digər tərəfdən "Qurani-Kərim”də var-dövlət Allahın yaddan çıxarılmasına səbəb olan bir amil kimi tanıtdırılaraq buyurulur:
"Ey iman gətirənlər! Nə var-dövlətiniz, nə də oğul-uşağınız sizi Allah zikrindən yayındırmasın!...” («Münafiqun»-9)
Tanrı başqa bir yerdə isə dövlət yığanları və Allah yolunda xərcləməyənləri bu işdən çəkindirir. Onların yığdıqları malı isə qiyamətdə əzaba düçar olma səbəbi kimi anladaraq buyurur:
"Ey iman gətirənlər! (yəhudi) Alimlərindən və (xaçpərəst) rəhbərlərindən çoxu insanların mallarını haqsızlıqla yeyir və (onları) Allah yolundan döndərirlər. (Ey Mühəmməd!) Qızıl-gümüş yığıb onu Allah yolunda xərcləməyənləri şiddətli bir əzabla mücdələ!
O gün (qiyamət günü) yığdıqları qızıl-gümüş cəhənnəm atəşlərində qızdırılıb alınlarına, böyürlərinə və kürəklərinə dağ basılacaq (və onlara) "bu sizin özünüz üçün yığıb saxladığınız mallardır. Yığdığınız mal-dövlətin (əzabını, acısını) dadın!” (deyiləcəkdir) («Tövbə»-34, 35)
Başqa bir ayədə buyurulur:
"Sizi bizə yaxınlaşdıran nə var-dövlətiniz, nə də oğul uşağınızdır...” («Səba»-37)
Bu ayədə də var-dövlətə qarşı hərislik pislənilir:
"Həqiqətən, mal-dövlətiniz və oğul uşağınız (sizin üçün) ancaq bir sınaq vasitəsidir”. («Təğabun»-15)
Yenə də buyurulur:
"O gün ki, nə mal-dövlət, nə də övlad bir fayda verər! Ancaq sağlam (təmiz, daxilində şəkk-şübhəyə, küfrə və nifaqa yer olmayan) bir qəlblə Allahın hüzuruna gələn kimsədən (möminlərdən) başqa!” («Şüəra»-88, 89)
Rəvayətlərdə də var-dövlət məzəmmət olunmuşdur, belə ki həzrəti-Əli(ə) buyurur: "Var-dövlət bütün ehtiraslara, şəhvətlərə səbəbdir”.11 Başqa bir yerdə o Cənab buyurmuşdur: "Var-dövlət əziyyətverici və narahatlıqlar üçün bir vasitədir”.
Həzrəti-Əli(ə)-nin sərvət hərisliyi barədə söylədiklərindən biri də budur: " Var-dövlət sahibi üçün başabəladır. Qabaqcadan özü üçün göndərdiyindən başqa. (Yəni onu xeyir işə sərf etmiş olarsa, xeyir görər.)
"Var-dövlət insanın aqibətini pis və arzularını sonsuz edir.”
3. Uzun-uzadı arzular
a) Arzunun müsbət cəhəti.
Arzu insan həyatında mühüm rol oynayır. İnsanı yaşamağa sövq edən, daim irəliləməyə, dayanmamağa, mübarizəyə səsləyən arzudur. Peyğəmbər(s) arzunu rəhmət kimi qiymətləndirmişdir: "Arzu mənim ümmətim üçün rəhmətdir. Əgər arzu olmasaydı, heç bir ana öz övladına süd verməzdi, heç bir bağban bir ağac belə əkməzdi.”
b) Arzunun mənfi cəhəti
Bəzi rəvayətlərdə arzunu bəşərin düşməni, onun məhvinin, qəlbinin qaralmasının və ölməsinin səbəbi kimi qiymətləndirmişlər. Bu hədislərin bir qismində arzu ilğıma oxşadılmışdır. Əmirəlmöminin Əli(ə) buyurur:
"Arzu ilğım kimi aldadan və həqiqət olmayan şeydir”.
Əgər arzu və istəklər normal həddi aşaraq nəfsani qüvvələr insana qalib gələrsə, əmirəlmöminin Əli(ə)-nin təbiri ilə desək, insan öz şəhvətinin qulağı sırğalı qulu olar:
"Şəhvət əsiri bu əsarətdən heç vaxt xilas ola bilməyəcək bir əsirdir”.
Bu cür əsirlik Əli(ə)-nin nəzərində ən pis və ən alçaq əsirlikdir. O Həzrət buyurur: "Şəhvət əsiri pulla alınmış kölədən də alçaqdır”
Şəhvət əsiri olmaq imanla bir yerə sığmır. Peyğəmbər(s) buyurur:”Bir kəs nə qədər ki öz istək və arzularını mən gətirdiyimə («Quran» və sünnəyə) tabe etməyib, iman gətirməmişdir”. Başqa bir yerdə o Həzrət buyurmuşdur: "Ümmətim üçün daha çox üç şeydən qorxuram (nigaranam): zalımcasına qəzavətdən, alimin çaşqınlığından, şəhvətə əsir olmaqdan”.
Əmirəlmöminin Əli(ə) buyurur: "Ey insanlar! Sizin üçün daha çox iki şeydən qorxuram: şəhvətə əsir olmaqdan və uzun-uzadı arzulardan. Çünki şəhvət əsiri olmaq insanı haqq yoldan sapındırır, uzun-uzadı arzular isə axirəti yaddan çıxarır”.
Başqa bir hədisdə həzrəti-Əli(ə) buyurur: "Bütün fitnələrin mənbəyi şəhvətə aludəçilik və qondarma qayda-qanunlara tabe olmaqdır.”
Kitabın adı: İslamda əxlaq
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6678
Bu gün: 0
