Hədd bilməyən qüvvələr
Şübhəsiz, bütün insanların vücudunda batini və zahiri hərəkətlərə təsir göstərən fitri qüvvələr vardır. Həmin qüvvələrin ən əhəmiyyətlisi bunlardır: haqsevərlik, ürfan və Allah eşqi, kamala yetişmək duyğusu, gözəllik, maraq, ədalətpərəstlik, fədakarlıq, mənfəətpərəstlik, özünüsevmə, şəxsiyyətə pərəstiş, dünyaya bağlılıq, zənginlik arzusu, vəzifəpərəstlik, şəhvət, qəzəb və s. Bunlar insan xislətində fəzilət, rəzalət və ziddiyyətlərin yaranmasında xüsusi rol oynayır. Bu qüvvələrin hidayət və islahetmə baxımından təsiri və təsirə uğramasını öyrənmək zəruridir. Pis xüsusiyyətləri yaxşıdan ayırmaq, ali məqsədlərlə dar düşüncəli fikirləri fərqləndirmək özünü tanımağa bağlıdır. İnsan təkamülə gedən yolun vasitələrini tapmadan və onu düz yola yönəltmədən kamala yetişə bilərmi?!
Əxlaq elmi haqsevər insanlar üçün gözəl bir bələdçidir. Bu elm onun dəyərlərini tanıdır, vasitələrini əldə etməyi öyrədir, bu yolda olan maneə və əngəlləri açıqlayır. Məsələn, insanın fitri qüvvələrindən biri də özünüsevmədir. Bu qüvvə insan fəaliyyətinin əsas mənşəyidir. O, həyata bağlılığından və əbədi yaşamaq istəyindən bu hədəfə yetişmək üçün bacardıqca çalışır. Özünüsevmə qüvvəsi düşmən tərəfdən gələn təhlükə ilə üzləşəndə insanı var gücü ilə özünü müdafiə etmək məcburiyyətində qoyan bir qüvvədir. Beləliklə, qüvvələrin insan vücudunda olması bütün əməllərin mənşəyi və onun hərəkətvericisidir.
Qeyd: İslam əxlaqında əməlin keyfiyyət və həqiqi dəyərinin düşüncə növünə və məqsədə bağlı olmasını bilmək lazımdır. İşin təkcə zahiri dəyərləri mənfi və müsbət anlayışına meyar deyildir. Niyyət o qədər mühümdür ki, insan taleyinin aqibətini onunla qabaqcadan müəyyən etmək olar.
Əslində, insan, tayfa, qəbilə, millətlərin taleyi onların niyyət və məqsədinə bağlıdır. Allah-təala «Qurani-Kərim»də buyurur: "Hər hansı bir tayfa öz tövrünü (nəfsində olanları) dəyişmədikcə (pozmadıqca) Allah da onun tövrünü (onda olanları, onun əhvalını) dəyişməz”. («Rəd»-11)
Diqqəti cəlb edən odur ki, xarici faktorlarla yanaşı, daxili amillər də insanın düşüncə və niyyətinin formalaşmasında mühüm rol oynayır. Məlum olduğu kimi, daxili amillər iki cürdür: təbii və iktisabi (sonradan əldə edilmiş).
Təbii amillər insan vücudunda təbii yaranmış hissiyyat və qüvvələrdən ibarətdir. İktisabi amillər isə insanda zaman keçdikcə ixtiyari olaraq rəftar və əməllərinin təsiri nəticəsində meydana gəlmiş nəfsani sifətlər, adətlərdir. Bütün hallarda insan fəaliyyəti bu faktorlardan təsirlənir. Onlar insan hərəkətinin və qətiyyətinin təkanverici amilləridir. İnsanda olan bacarıq və qabiliyyətlər bu çərçivə əhatəsində işlədilir. Özünüdərkə, qüvvələrin normallaşdırılmasına, nəfsin təlim və tərbiyəsinə olan bütün bu təkidlər amillərin insan əməlində və onun keyfiyyətində nə kimi rol oynadığına görədir, belə ki əməl ruhun formalaşmasında qarşılıqlı olaraq təsir qoyur. Həmin qarşılıqlı təsir həmişəlik davam edir və heç vaxt insan bu çarpışmadan xilas ola bilmir. Şəhvətpərəst, qarınqulu şəxsin yemək-içmək və şəhvətdən başqa bir fikri yoxdur. Özünü islah etmiş, haqsevər insanın isə Allaha ibadət və onun bəndələrinə xidmət göstərmək fikri vücuduna hakim kəsilmişdir. Qorxaq, ağciyər şəxs düşmənlə üzləşəndə yolunu yalnız qaçmaqda və təslim olmaqda görür. İgid, qorxmaz insan isə mübarizə və döyüşü həmişə gözündə tutmuşdur. Odur ki, insan nəfsani və fitri qüvvələri islah etməklə hər bir şeyə nail ola bilər. Bunun üçün də insanı islah etmək lazımdır, yəni o, özü özünə sahib olmalı, dünyaya hakim kəsilməlidir, dünya ona yox.
Kitabın adı: İslamda Əxlaq
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6677
Bu gün: 0
