Valideynlərinin ixtiyarlarının həddi-hüdudu
Ailənin qarşılıqlı səfa-səmimiyyətdə yaşamasına səbəb olan ən mühüm amillərdən biri ailə qayda-qanunları və məsələlərindən tam agah olmaqdır. Ailənin bütün üzvləri İslamın ailə barəsində olan qanun və meyarlarını öyrənərək öz həyatlarına tətbiq etməlidirlər. Ailə üzvləri nə qədər ki özlərinin qarşılıqlı əlaqə, vəzifələrini, ailə qanunlarını bilmirlər və həyatlarında onlara əməl etmirlər, heç vaxt həqiqi səadətə çatmayacaqlar, hərc-mərclik, inzibatsızlıq və s. kimi mənfi hallar axırda ailənin dağılmasına səbəb olacaqlar. Atanın ailədə başçılıq, ananın isə idarəçilik məqamını gözləməyən ailələrdə şübhəsiz heç vaxt aramlıqdan əsər-əlamət görünməyəcəkdir. İslam məktəbi ailənin daha yaxşı və səfa-səmimiyyətdə yaşaması, qızğın məhəbbət telləri ilə bir-birinə bağlanması üçün xüsusi qaydalar bəyan etmiş, onun hər bir üzvünün vəzifələrini tam və kamil surətdə aydınlaşdırmışdır ki, onların səadətinə zəmanət verməsi üçün bunlara riayət etmələri zəruridir. Böyük şiə alimlərindən olan, çoxlu dəyərli kitabların müəllifi və kitabları hal-hazırda elm hövzələrində istifadə olunan mərhum Şəhid Sani buyurur: Övladların cihadda, İslam düşmənləri ilə müharibədə iştirak etmələrində ata-ananın razılığı vacib və ilzami olduğu kimi, mübah və ya müstəhəb olmasından asılı olmayaraq sair səfərlərdə də vacibdir. Həmçinin kifai vaciblərdə də eyni qayda ilədir, bu şərtlə ki, başqaları onu yerinə yetirsin. Övladların bu kimi işlərdə iştirak etmələri valideynin icazəsi ilə olmalıdır. Həmçinin elm kəsb etmək üçün edilən səfərlərdə də eyni qayda ilə; belə ki, əgər vacib və zəruri elmlərdən olmazsa, həmin elmləri öyrənməyə getmək üçün ata-ananın razılığını əldə etmək lazımdır. Müasir təqlid-mərcələri də buyururlar: "Vacib olmayan səfər, əgər ata-ananın əziyyətə düşmələrinə səbəb olarsa, haramdır. İnsan belə səfərlərdə namazı tamam qılmalı, (əgər Mübarək Ramazan ayı olarsa) oruclarını tutmalıdır.”
Mərhum Şəhidi Əvvəl dəyərli "Qəvaid” kitabının 212-ci səhifəsində buyurur: "Valideynlərin hüquq və ixtiyarlarının ən mühümləri aşağıdakılardan ibarətdir:
1. Övladların müstəhəb və mübah səfərləri onların icazələri olmadan caiz deyildir;
2. Onlara tabe olmaq övladlara hər bir işdə, hətta (vacib olub-olmaması) şübhəli olduqda belə vacibdir. Çünki belə hallarda ehtiyat etmək müstəhəb, valideynə itaət etmək isə vacibdir;
3. Əgər valideyn namazın fəzilətli vaxtlarında övladından bir şey istəsə, övlad namazı təxirə salaraq onun əmrinə itaət etməlidir. Çünki, namazı ilk vaxtda qılmaq müstəhəbb, valideynə itaət etmək isə vacibdir və vacib isə hər bir müstəhəb işdən müqəddəmdir;
4. Əgər övladın camaat namazında iştirak etməsi, bu namazın bütün qeyd olunan savabları ilə belə, valideynin narazılığına səbəb olarsa, övlad namazı camaatla qılmamalıdır;
5. Valideynin öz övladını cihaddan saxlamağa haqqı vardır; (Amma əgər İmam (əleyhissalam) şəxsən özü övladı cihada əmr edərsə və ya İslam və müsəlmanların cəbhəsi zəif olarsa, bu halda övlada mane ola bilməzlər.)
6. Şifai vaciblərdə əgər başqaları o işi yerinə yetirərsə, valideynin haqqı vardır ki, öz övladını həmin işdən saxlasın.
7. Əgər övlad müstəhəb namaz qılarkən valideyn onu çağırarsa, övlad namazı pozub ona cavab verməlidir;
8. Övlad valideynə hər növ əzab-əziyyət verməkdən, hətta cüzi miqdarda olsa belə, uzaq olmalı, başqalarının da valideynə yetirə biləcəyi əzab-əziyyətin qarşısını almalıdır;
9. Valideynin icazəsi olmadan övladın müstəhəb oruc tutması caiz deyildir;
10-Valideynin icazəsi olmadan övladın nəzir, əhd, and və s. kimi işləri yerinə yetirməsi caiz deyildir;
Əgər övladlar, istər qız olsun, istərsə də oğlan, aqil və həddi-büluğa, fikri (təfəkkür) cəhətindən müəyyən kamal həddinə çatmış olsalar, habelə, onların şəxsi mülkiyyətində müəyyən qədər mal-dövlət olarsa, bu halda həmin mal-dövlətdə hər növ ixtiyar və təsərrüf övladın özünə aiddir. Ata-ananı isə bu ixtiyarları onun əlindən almağa haqqı yoxdur. İmam Baqir (əleyhissalam) buyurur:
"Əgər qadın öz işlərinin sahibi olarsa, al-ver edə, Allah taala yolunda qul azad edə bilər.”
Yəni azad və bir kəsin qulu olmayan bir qadın al-ver edə bilər, əgər özünün qulu olmuş olarsa, onu Allah taala yolunda azad edə bilər. Bu mövzu Qurani məciddə də aşkar şəkildə qeyd olunmuşdur. Quran buyurur ki, qadın və ya kişi olmalarından asılı olmayaraq bütün insanlar qeyd olunan şərtlər daxilində öz mal-dövlətlərində təsərrüf (istifadə) etməkdə tam ixtiyar sahibidirlər, heç kəs bu maliyyə hüququnu onlardan ala bilməz. Qurani kərim buyurur:
"Kişilər və qadınlar hər biri özlərinin iş və qazanclarının sahibi, malikidirlər.”
Mülahizə etdiyiniz kimi bu ayə aşkar şəkildə bütün qadın və kişilərin hüququnu, maliyyə və təfəkkür cəhətindən müstəqil olmalarını möhtərəm sayır. Bu məsələ bütün din başçılarının fikir birliyində olduğu məsələlər sırasındadır və heç kəs onunla müxalifət etməmişdir. Bu barədə çoxlu rəvayətlər vardır ki, elm və ədəb əhlinə məxfi deyildir. Deməli valideynlər övladların qız və ya oğlan olmalarından asılı olmayaraq mali, ticarət və s. kimi məsələlərində yalnız yolgöstərmə haqqına malikdir, amma onların ixtiyarlarını məhdudlaşdıra bilməzlər. Amma evlənmə məsələsinə gəldikdə isə, qeyd etməliyik ki, bu məsələdə valideynlərin ixtiyarlarının həddi-hüdudu bəhs olunmuşdur ki, xülasəsini qeyd edirik:
Oğlan uşaqları evlənmə məsələsində qanuni şəraitə malik olduqda islami və əqli cəhətdən təkamülə çatdıqdan sonra özləri həyat yoldaşı seçməkdə müstəqil surətdə qərara gələ bilərlər, valideynlər isə yalnız bir məşvərətçi kimi olub öz şəxsi nəzərini oğluna qəbul etdirmək haqqına malik deyildir. Böyük alimlər və fəqihlər də məhz bu əsasda fətva vermişlər, İslam hədisləri də bunu təkidləndirir. Məhəmməd ibni Müslüm İmam Baqir (əleyhissalam)-dan soruşdu: Oğlunun xəbəri olmadan bir ana bir qızı onun əqdinə keçirmişdir. Bunun hökmü nədir? Həzrət buyurdu: Bu iş oğlunun rəyinə bağlıdır; istəsə qəbul edər, istəməsə qəbul etməz. Əgər oğlan qəbul etməsə, qızın mehriyyəsini ana özü verməlidir.
Bu sualın oxşarını (ata-ananın oğulun kiminlə evlənməsində dəxalət etməmələri barəsindədir) İbni Əbi Yəfur İmam Sadiq (əleyhissalam)-dan soruşmuşdur:
"Mən bir qızla evlənmək istəyirəm, ata-anam isə başqa bir qızı mənə almaq istəyirlər. İmam (əleyhissalam) buyurdu: Öz istədiyin qızla evlən və ata-ananın istədiyini boşla.”
Başqa bir hədisdə İmam Sadiq (əleyhissalam) buyurur:
"Əgər bir kişi öz oğlunu evləndirsə, bu iş oğluna həvalə edilir: istəsə qəbul edə bilər, istəməsə rədd edə bilər.”
Deməli, diqqət yetirmək lazımdır ki, ata və ya ana, yaxud onların hər ikisinin öz oğlunu evlənməyə məcbur etməyə, öz nəzərlərini ona qəbul etdirməyə haqları yoxdur. Amma əxlaqi nəzərdən bütün övladlar ata-ananın təcrübələrindən istifadə edərək bütün işlərdə, xüsusilə evlənmə məsələlərində onlarla məsləhətləşməyə borcludurlar və valideynlərin məsləhət görmədiyi bir qızla evlənməməlidirlər. Çünki, valideynlik hüququndan əlavə, təcrübə, əql və təfəkkür baxımından da onlar övladdan yüksək səviyyədədirlər. İslam dini də bizi bütün işlərdə məşvərət etməyə sövq etmişdir.
Mənbə: "İslamda evlənmə və ailə hüququ" kitabı
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6734
Bu gün: 2
