Əmr sahibləri

Bu söhbətimiz Nisa surəsinin 59-cu ayəsi barədə olacaq.

Allah-təala bu ayədə möminlərə xitab edərək buyurur:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكُمْ

“Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan əmr sahiblərinə itaət edin!”1

Bu ayədə Allah-təala insanlara üç kəsə itaət etməyi əmr etmişdir. İndi görək bu üç nəfər kimlərdir?

Bu ayədə Allah-təala birinci Onun özünə, ikinci Peyğəmbərə və üçüncü əmr sahiblərinə itaət etməyin vacib olduğunu bildirir. Biz Allaha və Peyğəmbərə itaət etməyi bu ayədən açıq-aydın başa düşürük. Lakin əmr sahiblərinin kimlər olduğunu izah etməyə ehtiyac duyulur.

Böyük təfsir alimləri öz kitablarında “Əmr sahibi” ifadəsi barəsində belə yazmışlar: əmr sahibləri Həzrət Əli(ə) və onun on bir övladıdır. Deməli, bu ayədə Allah-təala on iki imama itaət etməyi vacib saymışdır.

Əbu Bəkr ibn Mömin sünnü alimlərindən ən tanınmış, böyük bir alimdir. O, İbn Abbasdan Nisa surəsinin 59-cu ayəsinin Əli(ə) barədə nazil olduğunu rəvayət edərək təsdiqləyir.

Həzrət Peyğəmbər(s) Təbuk döyüşündə Əli(ə)-ı Mədinədə öz yerinə təyin edərək müsəlmanlarla döyüşə yola düşdü. Həzrət Əli(ə) dedi: “Ya Rəsulallah, niyə məni şəhərdə qadın və uşaqların yanında qoyursan, lakin başqalarını özünlə döyüşə aparırsan?”

Həzrət Peyğəmbər(s) buyurdu: “Ya Əli, necə ki, Musa peyğəmbər qardaşı Harunu öz yerinə şəhərdə qoyub gedərdi, mən də səni öz yerimə təyin edib gedirəm. Ya Əli, sən mənim yerimdə Mədinədə qal, mənim işlərimi yerinə yetir və ümməti islah et.” Sonra Peyğəmbər(s) Nisa surəsinin 59-cu ayəsini oxudu: “Ey iman gətirənlər! Allaha, Peyğəmbərə və özünüzdən olan əmr sahiblərinə itaət edin!” Peyğəmbər(s) ayəni oxuduqdan sonra buyurdu: “Ya Əli, əmr sahibi sənsən.”

Burada qarşıya belə bir sual çıxır: əgər əmr sahibləri on iki imamdırsa, onda bizim onlar qarşısında vəzifəmiz nədir və onlara itaət etməyimizin nə kimi faydaları olacaq? Və onların insanlardan tələbləri nədir?

Biz bilirik ki, Allah insanlara Quran nazil edib və onlar üçün peyğəmbərlər göndərmişdir. Allah İslam peyğəmbərindən sonra insanların təkamülə yetməsi üçün on iki imam müəyyən etmişdir. Ümumiyyətlə, peyğəmbərlər və imamlar ona görə göndərilib ki, insanlara qədr-qiymət versinlər və doğru yola hidayət etsinlər. Onların göndərilməsinin iki əsas səbəbi vardır. O səbəblərdən biri budur: bu müqəddəslər insanların fikir-düşüncələrini oyatmalı və gözlərini açmalıdırlar. İkinci əsas səbəb də insanların bədənləri üçün vəzifə müəyyənləşdirərək onlardan vəzifə tələb etməkdir.

Bu iki əsas amili bəzi hədislərlə izah etməyi lazım bilirəm. Peyğəmbərlər və imamlar bəşər övladının fikir və düşüncələrini iki məsələyə yönəltmək istəyirlər: Birincisi, insanın əbədi bir məxluq olduğunu, ikincisi isə onun qiymətli bir varlıq olduğunu anlatmaq.

1. İnsan və əbədiyyət

Peyğəmbərlər və imamlar insan övladının fikir və düşüncələrini oyatmaq və onları gözüaçıq etməklə insana başa salırlar ki, o, fani bir məxluq yox, əbədi bir məxluqdur.

Ümumiyyətlə, hamı bilir ki, heç bir şey aradan gedib yox olmur. Bəlkə bir haldan başqa bir hala çevrilir. Bu məsələni həm qərb alimləri, həm də şərq alimləri qəbul edirlər.

Həzrət Peyğəmbər(s) və imamlar da məhz bunu(insanın əbədi və heç vaxt yox olmayacaq bir məxluq olduğunu) insanlara başa salmaq üçün gəlmişlər. Bu barədə Allah-təala Muminun surəsində buyurur:

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ

“Yoxsa sizi əbəs yerə yaratdığımızı və (Qiyamət günü dirildib haqq-hesab üçün) hüzurumuza qaytarılmayacağınızı güman edirsiniz?”1

İnsan elə fikirləşir ki, fani olaraq yaranmışdır. Lakin bu çox səhv bir fikirdir. İnsan bəzi mərhələləri keçib bir neçə dünya dəyişdikdən sonra əbədi həyata qovuşmalıdır. İnsan əvvəl bir müddət ana bətnində, bir müddət bu dünyada, bir müddətdə Bərzəx aləmində yaşadıqdan sonra nəhayət, Cənnət və ya Cəhənnəmdə özünün axırıncı və əbədi dünyasını tapacaqdır.

قَالَ عَلِيٌ(ع): إِنَّكَ خُلِقْتَ لِلآخِرَةِ لا لِلدُّنْيَا وَ لِلْفَنَاءِ لا لِلْبَقَاءِ وَعَجِبْتُ لِعَامِرِ دَارِالْفَنَاءِ وَتَارِكِ دارِالْبَقَاءِ

Həzrət Əli(ə) buyurur: “Sən axirət üçün yaranmısan, dünya üçün yox. Fani olan dünyasını abadlaşdırıb, əbədi dünyasının fikrinə qalmayanlara təəccüb edirəm.”2

Bəzən belə hallara da rast gəlirik ki, insan öz fani dünyasını abadlaşdırmaq üçün canından, dinindən və imanından keçir. Lakin bu aləmini abadlaşdırdıqdan sonra çox keçmir ki, dünyasını dəyişir, onun bütün çəkdiyi zəhmətlər əbədi dünyasına heç bir xeyir vermir, əksinə, öz əbədi dünyasını bərbad vəziyyətə qoymuş olur.

Həzrət Əli(ə) “Nəhcül-bəlağə”də buyurur:

أَيُّهَاالنَّاس إِنَّماالدُّنْيا دارُ مَجازٍ وَالْآخِرَةُ دَارُقَرارٍ فَخُذُوا مِنْ مَمَرِّكُمْ لِمَقَرِّكُمْ وَ لا تَهْتِكُوا أَستَارَكُمْ عِنْدَ مَنْ يَعْلمْ أَسْرارَكُمْ وَ أَخْرِجُوا مِنَ الدُّنْيا قُلُوبَكُمْ مِنْ قَبْلِ أَنْ تُخْرَجَ مِنْهَا أَبْدانُكُمْ فَفِيهَا اخْتُبِرْتُمْْ وَ لِغَيْرِهَا خُلِقْتُمْ أَنَّ الْمَرْءَ إِذا هَلَكَ قَالَ النَّاسُ: مَا تَرَكَ ؟ وَ قَالَتِ الْمَلائِكَةُ: مَا قَدَّمَ ؟ لِلّهِ آباؤُكُمْ فَقَدِّمُوا بَعْضًا يَكُنْ لَكُمْ وَ لا تُخَلِّفُوا كُلًا فَيَكُونُ عَلَيْكُمْ

“Ey camaat! Dünya fani evdir, axirət isə əbədi. Öz əbədi eviniz üçün hazırlıq işləri görün. Sizin bütün sirrlərinizi bilən Allaha günah etməyin. Sizin bədənlərinizi aparmamışdan öncə dünya məhəbbətini qəlblərinizdən çıxarın. Çünki siz əbədi yaşamaq üçün dünyada imtahan olunursunuz. Bir nəfər dünyadan getdiyi zaman, adamlar bir-birindən “nə irs qoyub getdi?”- deyə soruşarlar. Lakin mələklər bir-birindən: –“özü ilə nə gətirib? – deyə soruşarlar.”

Sonra Həzrət Əli(ə) əlavə edərək buyurdu: “Sizi and verirəm ata-babalarınızın canına! Bu dünyaya aldanmayın.”1

2. İnsanın qiyməti

Peyğəmbərlərin və imamların insanların fikir və düşüncələrini oyatmağının və onları gözüaçıq etməyinin ikinci əsas amili onun qiymətinin çox böyük olmasını anlatmaqdan ibarətdir. Yəni peyğəmbərlər və imamlar insanlara onların qiymətinin hər şeydən üstün olduğunu, dünyada heç bir şeyin insan qədər qiymətli olmadığını başa salmaq istəyirlər.

قَالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ: عَبْدِى خَلَقْتُ الْأَشْيَاءَ لَكَ وَ خَلَقْتُكَ لِأَجْلِى وَ هَبَتُكَ الدُّنْيَا بِالْإِحْسَانِ وَ الْآخِرَةَ بِالْإِيْمانِ

Allah-təala özü buyurur: “Ey bəndəm, hər şeyi sənin üçün yaratdım. Səni isə özüm üçün yaratmışam. Dünyanı sənə ehsan olaraq, axirəti isə imanına görə bağışladım.”1

قَالِ عَلِيٌّ(ع): أَلا حُرٌّ يَدَعُ هذِهِ الْلُّمَاظَةَ لِأَهْلِهَا؟ إِنَهُ لَيْسَ لِأَنْفُسِكُمْ ثَمَنٌ إِلّا الْجَنَّة, فَلا تَبِيْعُوها إِلّا بِها

İmam Əli(ə) buyurur: “Bu dünyada bir nəfər tapılarmı ki, bu ”lumazə2”ni öz əhlinə versin?”3

Həzrət Əli(ə) bununla demək istəyir ki, dünya oyun-oyuncaq dünyası olduğu üçün qiyməti çox azdır və insanın da qiymətsiz şeylərə baş qoşması ona yaraşmır. Uşaq oyuncağına yaşlı adam meyl salmadığı kimi, insan da dünyaya gərək meyl salmasın. Bəzən uşaqlar oyuncaq üstündə dalaşıb bir-birinin başını yarırlar. Tarix boyu görünməyib ki, qoca bir adam uşaq oyuncağı ilə oynasın. Çünki o bilir ki, bu oyuncaqdır və bunu uşaqlar üçün düzəldiblər.

Odur ki, Həzrət Əli(ə) buyurur: “Bu dünyanın əhli var. Onu öz əhlinə verin. Siz onun əhli deyilsiniz. Siz özünüzü Allaha, Peyğəmbərə və Əhli-beytə bağladığınız üçün dünyaya rəğbətiniz olmasın.”

Düzdür, insan bu dünyada yeməli, yaşamalı və bu kimi halal şeylərdən istifadə etməlidir. Lakin istifadə etdiyi bu şeylər gərək insanı Allah, Peyğəmbər və Əhli-beytdən ayrı salmasın.

Sonra Həzrət Əli(ə) əlavə edərək buyurur: “Camaat! Sizin qiymətiniz Cənnətdir. Əgər özünüzü Cənnətdən başqa bir şeyə satsanız, çox ucuz qiymətə satmış olarsınız.”4

Cənnətlə bu dünya müqayisə ediləsi deyildir. Məsələn, 100 milyard manatın müqabilində 1 manat nə dəyərə malikdirsə, Cənnət müqabilində bu dünya da o cürdür. Həzrət Əli(ə) buyurduğu bu hədislərlə insanlara özlərini belə ucuz qiymətə satmamağı başa salır. Odur ki, insan bu dünyada gərək özünü ucuz tutub, ucuz qiymətə satmasın.

قَالِ عَلِيٌّ(ع): لَبِئْسَ الْمَتْجَرُ أَنْ تَرَى الْدُّنْيَا لِنَفْسِكَ ثَمَنًا, وَ مِمَّا لَكَ

عِنْدَ اللهِ عَوَضاً

Həzrət Əli(ə) buyurur: “Özünü dünyaya satan şəxs nə pis alver etmişdir. Bu, ən ziyanlı alverdir.”1

İnsan bir kəlmə “La ilahə illəllah” kəlməsini deməsi ilə Allah yanında yüksək məqam tapır. Gərək tapdığı bu uca məqamı ucuz satmasın. Elə insanlar vardır ki, özlərini yalnız Allaha fəda edirlər. Allah-təala Qurani-Kərimdə buyurur: “İnsanların eləsi də vardır ki, Allahın razılığını qazanmaq yolunda (Allah rizası üçün) öz canını fəda edər.”2

Belələri Allah rizası üçün tək canlarından yox, hər şeylərindən keçməyə hazırdırlar.

Xanım Zeynəbin iki oğlu döyüşdə şəhid olmuşdu. Xanım Zeynəb xeymədən çıxmırdı. Qadınlar gəlib ona dedilər: “Başqa şəhidlərin cənazəsi gələndə sən onlar üçün oxşayıb ağlayırdın. İndi də biz sənin oğlanlarına əzadarlıq etməyə gəlmişik. Çıx xeymədən, oğlanlarına birlikdə əza saxlayaq.”

Xanım Zeynəb dedi: “Mən oğlanlarımı Allahın rizasına qurban vermişəm və Allah rizasına da səbr edərəm.”

Buyurdi: xaneyi-səbri bilün, yıxan deyiləm.

Min oğlum ölsə də, mən xeymədən çıxan deyiləm.

Sonra xanım Zeynəb Allahla münacat edərək belə dedi:

Nisbəti-lütfüvə naçizdür, neynim, olanım,

Sən riza ol, vəli mən çöldə oğulsuz dolanım.

Xanım Zeynəb bu sözlə demək istəyir: “Ey uca yaradan! Oğlanlarımın şəhid olması ilə Sən məndən razı qalacaqsansa, mən bu işə razıyam.”

Peyğəmbər və imamlar insanların cisminə də həmçinin, iki vəzifə təyin etmişlər. Onlardan biri tövbə, ikincisi isə təqvadan ibarətdir.

Kitabın adı: İmam Hüseyn (ə) məktəbi