Şiəliyə görə İslamın kökü (usuliddin) beş, şaxələri (furuiddin) isə on olmalıdır.

Usuliddin-tövhid, nübuvvət, məad, ədl və imamətdən ibarətdir.

Furuiddin isə-namaz, oruc, xums, zəkat, həcc, cihad, əmr be məruf, nəhy əz munkər, təvəlla və təbərradan ibarətdir.

      Göründüyü kimi oruc İslam dininin şaxələrindən biridir. Əgər bir şəxs dinin müəyyənləşdirdiyi meyarlara əsasən həddi-buluğa çatarsa hər il bir ay (Ramazan ayı) müddətində oruc tutmalıdır. Din böyüklərimiz demişlər: Dini baxımdan aqil, baliğ və muxtar olan hər bir müsəlmana əməl etməsi gərəkən bir sıra vəzifələr vacib olur.

Aqil-yəni dəli olmayan şəxs, dəliyə isə heç nə vacib deyil.

Baliğ-yəni dinin buyurduğu yaş həddinə çatan şəxs. Uşaqlara isə heç nə vacib deyil. (Bu yaş həddi qızlar üçün qadınlıq, oğlanlar üçün kişilik hiss etdikləri vaxt təyin olunur.)

Muxtar-yəni azad insan. İxtiyarı özündə olmayan və məcburi vəziyyətdə qalan insana heç nə vacib deyil.

      Ramazan ayında oruc tutmaq İslam dininin rüknlərindən biri hesab olunur. Qurani-Kərimdə qeyd olunan ayələr elə açıq-aşkardır ki, orucun vacibliyinə əlavə dəlil-sübut axtarmağa heç bir hacət duyulmur. Bütün İslam məzhəbləri, yəni istər şiə (imamiyyə, ismailiyyə, zeydiyyə və s.), istərsə də əhli-sünət (hənəfi, maliki, hənbəli, şafei və s.) olmuş olsun orucu inkar edən şəxsi İslamdan xaric olmuş hesab edirlər. Ramazan ayının orucu hicrətin ikinci ilində vacib olunmuşdur. Həmin vaxtdan etibarən həddi-buluğa çatmış hər bir müsəlmana şəxsən oruc tutmaq vacib olunmuş, müstəsna hallar istisna olmaqla orucu yeməyə icazə verilməmişdir. Fiqhi-Tətbiqi-Müəllifi mərhum ustad şeyx Məhəmməd Cavad Muğniyədir. İstisna hallar izah olunacaq.

      Qurani-Kərimin Bəqərə surəsinin beş ayəsi, 183-188-ci ayələr oruca və Ramazan ayına aid olaraq göndərilmişdir. Lakin Nisa, Maidə, Məryəm, Əhzab, Mucadilə surələrində bir-iki ayədə oruc kəlməsi işlədilməsinə baxmayaraq onlar Ramazan ayında vacib olan oruca aid deyil. Buna görə də oruc barəsində kifayət qədər məlumat toplamaq üçün ilk növbədə Bəqərə surəsinin beş ayəsinin mənası ilə tanış olmalıyıq. Sonra isə həmin ayələri mümkün qədər açıqlayarıq, inşallah!

      Qeyd etmək yerinə düşər ki, Qurani-Kərimin türk dilində (cığatay, oğuz və azəri ləhcəsində) olan tərcüməsi hicrətin beşinci, yeddinci və doqquzuncu əsrlərinə təsadüf edir. Lakin qədim tərcümə kitablarını əlyazma şəklində muzeylərdə tapmaq mümkündür. Çapdan çıxmış və əldə olan tərcümələrdən birincisi isə Kəşful-Həqaiq adlanır. Bu tərcümə 1322-ci hicri ilində Mir Məhəmmədkərim Aga Ələvi Hüseyni Musəvi Bakuvi tərəfindən yazılmışdır.

      Qeyd etdiyimiz beş ayənin tərcüməsini həmin kitabdan götürərək oxuculara təqdim edirik. Doğrudur kitab yüz il bundan öncə, o dövrün ədəbiyyatı və ərəb əlifbası ilə yazılmışdır, lakin belə insanlara minnətdarlıq əlaməti olaraq bunu qeyd etməyi lazım bilirik. Bununla da həm bu böyük alim Mir Məhəmmədkərim Ağanın, həm kitabın büdcə xərclərini öhdəsinə götürmüş məşhur maarifpərvər bir insan olan hacı Zeynalabdin Tağıyevin əməyini qiymətləndirmiş oluruq. Allah hər ikisinə rəhmət eləsin!

بسم الله الرّحمن الرّحیم

یاأیُّهَاالـَّذِینَ آمَنُـوا کُتِبَ عَلَیکـُمُ الصِّیـامُ کَما کُتِبَ عَلَی الـَّذینَ مِن قبَلِکـُم لَعَلّکُم تَتَّقوُن.   أیّاماً مَّعدُوداتٍ فمَن کانَ مِنکُم مَّرِیضًا أو عَلی سَفرٍ فعِدَّةٌ مِن أیّامٍ اُخرَ وَعَلی الَّذینَ یُطیقـُونهُ فِدیَة ٌطَعامُ مِسکینٍ فمَن تطَوّعَ خیرًا فهُـوَ خیرٌ لَّهُ وَ أن تصُومـُوا خیرٌ لَّکـُم إن کُنتـُم تَعلَمُونَ. شَهـرُ رَمضانَ الـَّذِی اُنـزِلَ فِیهِ القُرآنُ هُـدًی لِلنّاسِ وَبَیِّنـاتٍ مِّنَ الهُـدی وَالفـُرقانِ فمَن شَهِدَ مِنکُم الشَّهرَ فلیِصُمهُ وَمَن کانَ مَریضًا أو عَلی سَفرٍ فعِـدَّة ٌمِن أیّامٍ اُخَرَ یُریدُاللهُ بِکُمُ الیُسرَ وَلا یُریدُ بکُمُ العُسرَ وَلِتُکمِلوُا العِـدَّة َوَلِتُکَبِـِّرُاللهَ عَلی ما هَدیکُم وَ لَعَلّکُم تشکُرُون. وَإذا سَألکَ عَبادِی عَنّی فإنّی قریبٌ اُجیبُ دَعوة الدّاعِ إذا دَعانِ فلیَستَجیبُوا لی وَلیُؤمِنوُابی لِعلّهُم یَرشدُونَ. اُحِّل لکُم لیلةَ الصِّیام الرَّفثُ إلی نِسائکُم هُنَّ لِباسٌ لکُم وَ أنتمُ لِباسٌ لهُنَّ عَلِـمَ اللهُ أنَّکـُم کُنتـِم تَختانُونَ أنفُسَکُـم فتـابَ عَلیکُـم وَعَفی عَنکـُم فالآنَ باشِرُوهَنَّ وَابتغُواما کتَبَ اللهُ لَکُم وَکُلوا وَشرَبُوا حتیّ یَتبیَّنَ لکُمُ الخَیطُ الأبیضُ مِنَ الخَیـطِ الأسـوَدِ مِنَ الفَجـرِ ثـُمَّ أتِمُّوا الصِّّیـامَ إلی اللّیـلِ وَلا تُباشرُوهُنَّ وَأنتُم عاکِفونَ فِی المَساجِدِتِلکَ حُدودّالله فَلا تَقربُوها کذلِکَ یُبَیـِّن اللهُ آیاتِهِ لِلنّاسِ لَعَلـَّهُم یَتـَّقون.

183) ( یاایّهاالـّذین آمنـوا ) ای ایمان گتورن شخصلر( کتب علیکم الصّیـام )سیـزه اوروج دوتمـاق یازیلـوب واجب اُولـدی خیـال ایتمَیه سیـز که بو اُوروج دوتمـاق یالقـوز سیـزه واجب اولوبـدر ( کما کتـب علی الـّذین مـن قبلکـم )نیجـه کـی سیـزدن قـَبـاق کیچـن اُمّتلـره ده یازیلـوب واجب اُولدی بیله دَگـُل کی اُوروج بیر سیزه واجب اُولسون بلکـه اوروج بیـر قدیمـی عبادتـدیـر بابامیز آدمدن بـری جمیع امّتلـره واجب اولوبدر( اوروج برآغرعبادت اُولماق سببنه   باخ گورالله تعالی اونـون واجـب اُولماقنی خلقه نه تـدبیر وَ نه حکمت اُوزره بیان بویورور) ( لِعَلّکم تتقـون )  البتـه گرک سیـز اوروج دوتمـاق سببنه تقوی ایدوب گناه ومعصیتی ترک ایـده سنیـز اُورجـون آداب و احکاــ منی گوزلیوب نهایت تعظیـم وتکریمیله اُونی عمله گتوره سنیز.

184) ( أیّاماً معدودات )     سیـزه واجب اولان اُوروج برنیچه حسابه گلـن گونلـردیر ( یعنی وحشت ایـدوب دیمیـک بـزیـم اوروج دوتماقه طاقتیمـزیوخـدر چونکـه حسابـه گلـَن گونلـَر آز اُولـور بیر نیچه گـون اُوروج دوتمـاقِنـده سیـزه نه اذیّـت اولاجقـدر( اوروجون وقتنی وعددینی قدرینی بیان ایتمه مش اوّلجه احکام نیـن سهـل وآسـان اولماقنـی بیـان بویورور)( فمن کان منکم مریضـا ) هـربرشخصی که سیـزدن اوروج زمانینده ناخوض اولا ( اَو علی سفرٍ ) یااینکه سفـرده اولا ( ناخـوش و سفـرده اُولان گونلـرینی اُوروج دوتمـاسـون   (فعـدّة مـن ایّام اُخر ) نچـه گـون کی ناخـوشلقـده یا سفـرده اُوروج دوتمیوب او نچـه گونی اوزگه گونلـرده اوروج دوتسـون ( وعلی الّـذین یطیقـونه فدیـة طعـام مسکین) قوجه کیشی و قوجه عورتلری کی اُوروج دوتماقه قدرتلری واردر اُوروج دوتمـاقیلـه افطـار ایلمـک آراسنـده اختیارلری   واردر اگـر افطـار ایلدیلر او گونون اورجونون عوضینده بر نفر فقیره طعام ویرسونلـر ( فمن تطوّع خیرا ) هـر بیـر شخصی که قوه سی اُولوب فقیـره طعـام ویرمگـی آرتـق ایلیـه ایکـی   یـا اوچ فقیـره طعـامویـره ( فهـو خیر له ) اُوآرتـق طعـام ویرمک اُوندن اُوتـَری یاخشیدر( وان تصوموا خیرلکم ) ای قوجه کیشیلرعورتلرسیزه که اوروج دوتماقدن عوض ویرمک اختیاری ویریلدی بربیله حالده سیزدن اُوتری اُوروج دوتماق عوض ویرمکدن یاخشیـراقدراگر چه آرتق عوض ویره سیز (ان کنتـم تعلمـون )اگـر اوروج دوتمـاقیـن عوض ویرمکـدن یاخشی اُولماقنه عالم اولاسیز.

185) (شهـر رمضان الـّذی انـزل فیه القرآن ) اُو نیچه گون اوروج ایکـه سیـزه واجـب اولوبـدر او رمضـان آییـدر رمضـان آیی ایله بیـر مبـارک اولان آیـدر کـه قـرآنیـن اوّل نـازل اولمـاقـی او آیـده اولوبـدر (رمضانین 24 نده قرآنین اوّل نازل اولماقی باشلانوبدر)(هدی للناس وبیّنـات من الهدی والفـرقان ) رمضان آینده نازل اولان قرآن خلقدن اوتری هدایتـدر حق طرفنـه هـدایت ایلیوب حقـّیلـه باطـل آراسنه فرق قویان دلیل لر قرآنده ذکر اولنوبدر(فمن شهد منکم الشهر فلیصمه ) پـس هـر بیـرشخصیکه سیـزدن رمضـان آینـده حاضر اولـدی مسافـر و ناخوش اولمـادی گرک رمضان آینی البته اوروج دوتسـون ( ومَـن کان مریضا ) هر برشخصی کی ناخوش اولا ( او علی سفر) یااینکه سفرده اولا ناخوش وسفرده اولان گونلرینی اوروج دوتماسون اونون عوضینه (فعــدّة من ایّام اخـر) نیچه گون اوزگـه گونلـردن اوروج دوتسون ( بوحکم تأکید ایتمکدن اوتری دوباره مکرر ذکر اولوندی)(یریـدالله بکـم الیسـر ولا یریـد بکـم العسـر ) هـر بیرعملده الله تعالی سیزلره سهل و آسانلیقی اراده ایدوب مشکل وچتین لیگی سیـزه اراده ایتمیوبـدر او جهته گـوره الله تعالی امر ایدوبدر مرض وسفر حالتنـده اوروج دوتمیاسنیز(ولتکملوا العـدّة ) سیزده رمضان آینده فوته گیدن گونلرین عـددینی البته گرک تکمیـل ایـدوب قضاسنی عمله گتورسیز (ولتکبـِّرالله علی ما هدیکم ) البتـه گرک الله تعـالی نی بیـوک حساب ایـدوب تعظیـم ایلیه سیـز او جهته گـوره کی سیزی اوروج دوتمـاقین طـرفنـه هـدایت ایـدوبـدر. (و لعلّکـم تشکـرون ) الله تعـالـی سیـزدن اُوتـَری سهــل و آســان اولان حکملـری قـرار ویـرمک جهتـنـه البتـه گـرک الله تعالی یه شکر ایلیه سیـز.

186) (واذا سألک عبادی عنّی )(یامحمَّـد) زمانیکـه   منیم بنده لریم منی سنـدن سئوال ایلدیلـر   آیا الله تعالی بـزه یاوقـدر که اونـدن سئوال ایلینـده بزه جواب ویرسون یااینکه بزدن کناردر( فإنّی قریب ) دیگلن اونـلاره   (یامحمـد ) درحقیقـت من اُونـلاره یاوقم( اجیب دعوة الدّاع اذا دعان ) دعا ایدوب منی چاغـرانیـن دعـاسینی وقتیکه منی چاغـره قبول ایدرم (فلیستجیبوا لی)وقتی کی من اونـلاری ایمـان و اطاعت طرفنـه دعـوت ایلدیـم اُونـلارده گـرک منیـم دعـوتیمـی قبـول ایـدوب اوروجـی دوتـوب اونـون احکامنـی محـافظـت ایتسونلـر نجه کی مـن اونلارین دعاسنی قبول ایدیرم ( ولیؤمنـوا بی ) البته گرک منه ایمان گتـورسونلر( لعلّکم یرشدون ) البتـه منـه ایمان گتورمک سببنـه رُشد تاپوپ دین ودنیا مصلحتلـرینه عالـم اولورلار ( وعالـم اولـورلار بونا کی اُوروجبیـرگوزل اُولان عبادتدر دنیا وآخرت منفعتی هرایکیسی اوندا واردر)

(رسول خدا زماننده رمضان آینده اوروج دوتانلاردن اوتری مغربدن صونرا افطار ایلیوب عیاللاریله جمـاع ایتمک حلال ایـدی نجه که بو زمانده ده حلالدر) امّا همینکه شخص افطاری تأخیره سالـدی تا اینکه عشا نمازینی قیلدی یااینکه افطـار ایتمه مش یوخلادی اونـدن صونرا هم افطـار ایتمک هم جمـاع ایلمک اوروج دوتانـه حـرام ایـدی گرک صبـاحیـده اوحالتیلـه اوروج دوتیـدیلـر.   بـرگیجـه عمـرابن الخطـّاب [ایکینجی خلیفه ] افطاردن مقـدّم نماز عشـادن صونـرا عیالیله جمـاع ایلـدی اونـدن صونـرا غسـل ایـدوب همینکه غسلـدن فارغ اولـدی بنا قویدی آغلیـوب اوز نفسنی مذمّـت ایتمگه   ایاقـه دوروب رسـول خـدا حضورینه گلـوب عـرض ایلـدی یارسـول الله بو خطـادن اوتـری کـه مندن صادر اولوب سندن والله تعالی دن عذر ایستیورم اوندن صونرا اوز عملنی رسول خدایه خبر ویردی   رسول خدا صلی الله علیه وآلـه بویوردی یاعمر هیچ لایق دگل ایـدی سنـدن بیله عمـل باش ویرسـون اوندن صونرا نیچه کیشیلرایاغه دوروب اونلارده عمر کمین دوتدّیقی عمللرینه اقرار ایلدیلر او وقتده   گلن   آیه شریفه نازل اولدی.)

187) ( اُحِّـل لکـم لیلـة الصّیـام الرّفـث الی نسـائکـم ) اُوروج گیجه سنـده عورتلـری نـزله جماع ایتمک سـزه حلال اولـدی هـر وقت کی خواهش ایلیه سی نیز(هنَّ لباس لکم )عورتلری نیز سیزلردن اوتری لبـاس یـرنـده در(و انتـم لبـاس لهـنَّ) سیـزده عـورتلـرنیـزدن اُوتـری لبـاس یـرنـده سـی نیـز ( زوج و زوجـه ایلـه معانقـه ایـدوب جلدلـری بری برینه مسّ ایتمک سببنه الله تعالی اونـلاری بری برینـدن اوتری لباسه تشبیه ایدیر (علـم الله انَّکـم کنتـم تختـانـون انفسکـم ) الله تعالی عالمـدر بونـا که البتـه سـز عمل خیـر جهتنـدن اوز نفسی نیزه خیانت ایلیوب اونون حظّ و نصیبـنی هـربرعمل خیردن ناقص إیدیر سی نیز او جهتـه گوره گیجه وقتی مجامعتی الله تعـالی سیـزدن اوتـری حـلال بویوری تا اینکـه نفسی نیـزه خیانت ایتمیـه سی نیـز(فتـاب علیکـم و عفی عنکـم ) توبه ایتدّی نیـز الله تعـالی توبه نی سـزدن قبـول ایدوب گناهلاری نیزی باغشلیوب سزدن گیچدی ( فالآن باشروهنَّ )ایمـدی اوروج گیجه لرنـده عورتلـرنیـزیله مباشـراُولوب جماع ایلیـه بیلرسی نیز ( وابتغـواما کتـب الله لکم ) جمـاع حالنـده اُومحلـی کـی الله تعالی سزدن اوتـری حکم ویـروب هلال ایدوبـدر او محلی طلب ایلیـوب اومحلـّدن جماع ادون ( قـُبل دن نه اینکه دُبردن)   ( بوآیه دلیلدر بونا که شخـص اوز عائلـه سیـله دُبـردن مقـاربـت ایتمک حرامـدر) ( وکلوا وشربوا ) ییُـون، ایچـون رمضان گیجه لـرنده (حتی یتبیَّن لکم الخیط الابیــض )   تــا ایـن کی آشکـار واضح اُولسون سزدن اوتری آغ خیاطه (صبح) (   مـن الخیـط الاســود مـن الفجـر ) قـاره خیاطـه دن ( گیجـه ) ( آغ خیاطـه قـاره خیاطـه دن آرالانمّـاق صبـح آچیلمـاقنـدن عبارتـدر. الله تعالی صبحی آغ خیاطیـه گیجه نی قاره خیاطیـه تشبیـه ایدیـر) عدیّ ابن حاتـم دیـور همینکـه بوآیه شریفـه نازل اولـدی ایکی عقـال [ خیاطـه ] گوتـوروب یاتـان وقتــده باشیمیـن آلتنــده قویـدوم هر وقت یوخودان دورانده گوتوروب او آغ و قاره عقاللاره باخیردیم معلـوم اولمیـردی هانسی آغ   هانسی قارادر صباح اولـدی رسول خدا حضورینه گلـوب گیجه کی حالمی رسول خدایه نقل ایلدیم.       رسول خـدا تبسّـم ایـدوب بـویـوردیـلار: آغ خیـاطـه قـاره خیاطـه صبحـون آغلیقیلـه گیجـه نین قارانلقنــدن عبارتدر (ثـم اتمّوا الصّیـام الی اللّیـل ) صبـح آشکـار اولانـدن صونـرا اُوروجی تمام ایلیون تا گیجه یه کمین (ولا تبـاشـروهـنَّ وانتـم عاکفـون فی المساجـد ) مسجـدلرده اعتکاف [ مخصوص بیرعبادت ] ایتدیگی نیز حالده ( یعنی عبادته اوتوردی ـ قنیـز حالده) عورتلرنیزله جماع ایتمک قصـدیله مباشر اولمیـون ( اگر اعتکاف رمضان آینـده اولمش اولا گوندوز عورت لـردن کنار اُولان کمیـن گیجه لرده کنار اولماق لازمدر اگـرغیررمضانده اولمش اولا گیجه گوندوزعورتلـردن کنـار اولمـاق لازمـدر چونکه اعتکـاف حالتنـده عورتلـریله مقـاربـت ایتمـک حـرامـدر(   تلک حـدود الله ) بـوحکملــر کـی ذکـر اولنــدی الله تعالـی قویـان حـدّ لــردر اونـلاردن تجـاوز ایتمک اولمـاز (   فلا تقـربوها ) الله تعالی قرار قویان حدّ لـره و قـوروقـلاره یـاووق اولـوب اونـلاریـن خـلافنـی عملــه گتـورمیـون(کذلک)نیجه کی بوراده سزدن اوتری اوروج حکمنی بیان بویوروب هابیله( یبیـِّن الله آیاته للناس)الله تعالی دین وشریعت احکامنی خلقدن اوتری بیان ایدیر (لعلـَّهم یتـَّقون ) البته گرک خلق حرام اولان شی ـ لردن اجتناب ایلـَسُونلر تا اینکه عذاب الهی دن نجات تاپسونلار.

Kitabın adı: Oruc

Müəllif: Seyyid Kazım Pərpənçi

Redaktor: Mir Cəfər Əyyubzadə