3.Heyiz (aybaşı)

Məsələ 426: Çox vaxt (aybaşı) adlanan heyiz elə bir qana deyilir ki, adətən, hər ay bir neçə gün bətndən xaric olur, nütfə formalaşdıqda bətndəki körpənin qidası olur. Heyz qanı görən qadına "haiz” deyirlər. Müqəddəs İslam şəriətində heyz qadının hökmləri var və bu barədə növbəti məsələlərdə danışılacaq.

Heyz qadının hökmləri

Məsələ 427: Heyz qanının nişanələri var. Bu qan çox vaxt qatı, isti, qaramtıl və ya qırmızıdır. Bu qan təzyiqlə xaric olur və yandırıcıdır.

Məsələ 428: Seyyidə və qeyri-seyyidə qadınlar qəməri təqvimlə 50 yaşı tamam olduqdan sonra aybaşıdan kəsilir və "yaisə” adlanırlar. Həmin yaşda özlərində qan görərlərsə, bu heyiz qanı sayılmır. Amma həmin qanda heyizin bütün əlamətləri olarsa, heyiz qadının hökmlərinə əməl etməlidirlər.

Məsələ 429: Qızın doqquz yaşdan öncə və qadının yaisə olduqdan sonra gördüyü qan heyiz hökmündə deyil. Əgər bu qan yara və ya cərrahi əməliyyat qanı deyilsə, istihazə qanıdır.

Məsələ 430: Hamilə qadınlar və ya körpəsinə süd verən qadınlar heyiz ola bilər.

Məsələ 431: Doqquz yaşının tamam olub-olmadığını bilməyən qız özündə qan görərsə və həmin qanda heyiz nişanələri olmazsa, bu qan heyiz qanı sayılmır. Əgər həmin qanda heyiz nişanələri olarsa və qız heyiz olduğuna əmin olarsa, demək, doqquz yaşı tamam olmuşdur və büluğ həddinə çatmışdır. Amma yaisə olub-olmadığına şübhə edən qadın özündə qan görüb bu qanın heyiz qanı olub-olmadığını bilməzsə, bunu heyiz qanı qəbul etməli və hələ ki, yaisə olmadığını bilməlidir.

Məsələ 432: Heyiz üç gündən az, on gündən çox olmur. Hətta azca əskik olarsa bu heyiz deyil.

Məsələ 433: Heyizin ilk üç günü ardıcıl olmalıdır. Əgər iki gün qan görüb, bir gün pak olarsa və yenidən qan görərsə, bu heyiz deyil. Üç gün ardıcıl dedikdə həmin üç gündə qanın kəsilməməsi nəzərdə tutulmur. Daxil hissədə qanın olması bəs edir.

Məsələ 434: Birinci gecə və dördüncü gecə qan görmək şərt deyil. Amma ikinci və üçüncü gecə qanın kəsilməməsi və davam etməsi şərtdir.

Məsələ 435: Əgər üç gün ardıcıl qan görünüb sonra pak olarsa və yenidən qan görünərsə, qan görünən günlər üst-üstə on gündən artıq olmamalıdır. Qanın göründüyü bütün günlər heyiz sayılır. Ortada pak olduğu günlər pak qadın hökmündədir.

Məsələ 436: Əgər üç gündən az qan görüb paklanarsa, sonradan üç gün və ya artıq deyilən nişanələrə malik qan görünərsə, yalnız ikinci qan heyiz qanıdır.

Məsələ 437: Qanaxma keçirən qadın həkimə müraciət etdikdə həkim bu qanın heyz və ya yara qanı olduğunu bildirərsə, həkimin sözlərindən əminlik yarandıqda deyilən hökmə əməl edə bilər.

Məsələ 438: Heyz qadına haram olan işlər bunlardır:

1. Namaz, oruc, Allah evinin təvafı kimi dəstəmaz, qüsl və ya təyəmmümlə icra olunan bütün ibadətlər. Amma meyyit namazı kimi paklıq tələb etməyən ibadətləri yerinə yetirə bilər.

2.Cənabətli insana haram olan bütün işlər.

3. Cinsi yaxınlıq etmək. Bu iş həm kişi, həm də qadın üçün haramdır.

4.Heyizli halda təlaq (boşanmaq) batildir.

Məsələ 439: Kişi öz qadını ilə heyz halında yaxınlıq edərsə, müstəhəbdir ki, kəffarə versin. Kəffarə miqdarı heyiz günlərinin birinci üçdə birində bir misqal qızıl və ya onun qiyməti, ikinci üçdə birində yarım misqal qızıl, üçüncü üçdə birində dörddə bir misqal qızıldır. Əgər aybaşı altı gün çəkərsə, onun ilk iki günündə bir misqal, ikinci iki günündə yarım misqal, son iki günündə dörddə bir misqal kəffarə verilir.

Məsələ 440: Əgər qızılın dəyərini ödəmək istəsə, günün qiymətini əsas götürməlidir.

Məsələ 441: Heyiz halında olan zövcə ilə mazaqlaşmaq haram deyil və bu işin kəffarəsi yoxdur.

Məsələ 442: Əgər yaxınlığı təkrarlasa, müstəhəbdir ki, kəffarəni də təkrar ödəsin.

Məsələ 443: Əgər kişi yaxınlıq zamanı qadının haiz olduğunu başa düşsə, dərhal ondan ayrılmalıdır. Əgər ayrılmasa, günaha yol verib və müstəhəb ehtiyata əsasən, kəffarə  ödəməlidir.

Məsələ 444: Əgər kişi heyizli qadınla zina etsə və ya heyizli qadını öz zövcəsi bilib onunla yaxınlaşsa, ehtiyata əsasən kəffarə verməlidir.

Məsələ 445: Kəffarə ödəyə bilməyən şəxs yaxşı olar, sədəqə versin. Əgər sədəqə də verə bilməsə günahına görə tövbə qılmalıdır.

Məsələ 446: Qadın heyizli olduğunu və ya heyizdən paklandığını desə, onun sözü qəbuldur. Amma şübhə yaransa onun sözü qəbul edilməyə bilər.

Məsələ 447: Əgər qadın namaz gedişində heyiz olsa namazı batildir. O namazını davam etdirməməlidir. Amma heyiz olub-olmadığına şübhələnsə, namazı düzgündür.

Məsələ 448: Qadın heyizdən paklansa, ibadətləri yerinə yetirmək üçün qüsül verməlidir. Əgər su əldə edə bilməsə təyəmmüm etsin. Heyiz qüslü də cənabət qüslü kimidir. Ondan sonra namaz üçün dəstəmaz almaq lazım deyil. Amma müstəhəb ehtiyat budur ki, dəstəmaz da alsın (qüsüldən öncə və ya sonra olmasının fərqi yoxdur.)

Məsələ 449: Qadın heyiz qanından paklandıqdan sonra onun boşanması mümkündür. Əri onunla yaxınlıq edə bilər. Qüsül verməmişdən öncə də yaxınlıq etmək mümkündür. Amma müstəhəb ehtiyat budur ki, qüsüldən öncə yaxınlıq olmasın. Amma məsciddə dayanmaq, Qur’an xəttinə toxunmaq kimi heyizə haram olan işlər qüsül verənədək vacib ehtiyata əsasən, halal olmur.

Məsələ 450: Qadının heyiz zamanı qılmadığı namazların qəzası yoxdur. Amma vacib orucların qəzası tutulmalıdır.

Məsələ 451: Namaz vaxtı daxil olduqdan sonra qadın güman etsə ki, namazı tə’xirə salsa heyiz olacaq, dərhal namazını qılmalıdır.

Məsələ 452: Əgər qadın namazın ilk vaxtında bir namazı qılmaq həddində pak olsa və həmin namazı qılmayıb heyiz olsa, həmin namazın sonradan qəzasını yerinə yetirməlidir. Bu işdə hər kəs öz vəziyyətini nəzərə almalıdır. Məsələn, müsafir şəxs iki rəkət həddində, müsafir sayılmayan şəxs dörd rəkət həddində, dəstəmazı olmayan şəxs həm də dəstəmaz üçün vaxt nəzərdə tutmalıdır. Yalnız namaz üçün vaxt qaldıqda libas və bədəni də paklamaq lazımdırsa həmin namazın qəzasını yerinə yetirmək ehtiyat sayılır.

Məsələ 453: Əgər namazın son vaxtında paklanarsa, qüsl etməli və namaz qılmalıdır. Əgər bir rəkət namaz üçün vaxt qalarsa belə, vacib ehtiyata əsasən, namazı qılsın. Namazı qılmazsa onun qəzasını yerinə yetirməlidir.

Məsələ 454: Əgər namazın son vaxtında paklansa və qüsl üçün vaxt olmasa, yalnız təyəmmüm edib namazın bir rəkətini vaxtında qıla bilsə, namaz ona vacib deyil. Amma vaxt darlığından əlavə vəzifəsi təyəmmüm olsa, məsələn, su onun üçün zərərli olsa, təyəmmüm edib namazını qılmalıdır.

Məsələ 455: Qadın paklansa və şəkk etsə ki, namaz üçün yetərincə vaxt qalıb, yoxsa yox, namazını qılmalıdır.

Məsələ 456: Müstəhəbdir ki, heyz olmuş qadın namaz vaxtı özünü qandan paklayıb pambıq və ya parçanı dəyişsin və dəstəmaz alsın. Əgər bu işləri görə bilməzsə təyəmmüm etsin. Bundan sonra namaz yerində üzü qibləyə əyləşib zikr və duaya məşğul olsun. Amma Qur’an oxuması, özü ilə Qur’an gəzdirməsi, Qur’anın haşiyələrinə toxunması, həna qoyması yaxşı deyil.

Heyiz qadının növləri

Məsələ 457: Heyz qadınlar dörd qrupa bölünür:

1.”Vəqtiyyə” və "ədədiyyə” qaydası olanlar: İki ay ardıcıl eyni vaxtda heyz görən və hər iki ayda heyz günlərinin sayı eyni olan qadınlar. Məsələn, hər iki ayın birinci günündən yeddinci gününədək qan görənlər.

2. "Vəqtiyyə” adəti olanlar: İki ay ardıcıl eyni vaxtda heyz olanlar. Amma bu qrupdan olanların ayrı-ayrı aylarda heyz günləri bir-birindən fərqlənir. Məsələn, bir ayda beş gün, ikinci ayda yeddi gün qan görürlər.

3. "Ədədiyyə” adəti olanlar: İki ay ardıcıl eyni müddət heyiz olanlar. Amma onların heyizi ayrı-ayrı aylarda, ayrı-ayrı günlərdə başlanır. Məsələn, bir ayın ilk günü, o biri ayın onuncu günü.

4. Müztəribə: Bir neçə ay heyiz olub heyiz vaxtı bilinməyən qadınlar. Bə’ziləri əvvəlcə müəyyən qaydada heyiz olsa da, sonra da bu qaydanın pozulması mümkündür.

5. Mubtədiə: Bu qrupdan olan qadınlar ilk dəfə heyiz olanlardır.

6. Nasiyə: Heyiz qaydasını yaddan çıxarmış qadınlar.

Bu altı qrupun hər birinin öz hökmləri var.

1. "Vəqtiyyə” və "ədədiyyə” adəti olanlar

Məsələ 458: Vəqtiyyə və ədədiyyə qaydası olan qadınlar əvvəlcədən bildikləri gündə heyiz olurlar. Onlar adət günlərinin sonunadək heyiz qadının hökmlərinə əməl edirlər. həmin müddətdə onların gördüyü qanda heyiz nişanələrindən olub-olmamasının fərqi yoxdur.

Məsələ 459: Əgər qadın bütün ay boyu paklanmazsa, amma iki ay ardıcıl müəyyən günlərdə (məsələn ayın birindən yeddisinədək) heyiz nişanələri olan qan görərsə, həmin günləri heyiz günü saymalıdır.

Məsələ 460: "Vəqtiyyə” və "ədədiyyə” adəti olan qadınlar adət günlərindən iki-üç gün qabaq qan görərlərsə, belə ki, adət günləri tezləşib və ya yubanıb söyləsələr, heyiz qadının hökmlərinə əməl etməlidirlər. həmin qanda heyiz nişanələrinin olub-olmamasının fərqi yoxdur.

Məsələ 461: Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın adətindən bir neçə gün qabaq və ya bir neçə gün sonra qan görərsə (adətən qadınlarda bu vaxt tezləşir və ya yubanır) üst-üstə on gündən artıq olmasa, bütün günlər heyiz sayılır. Əgər on gündən artıq çəkərsə, yalnız adət günlərində gördüyü qan heyiz qanıdır. Əvvəlki və sonrakı günlər istihazə sayılır. Əgər adət günlərindən bir neçə gün qabaq adət günlərinə əlavə olaraq qan görərsə və ya adətdən bir neçə gün sonra adət günlərinə əlavə olaraq qan müşahidə edərsə, on günü aşmasa bütün günləri heyizdir. Əgər on günü aşsa, yalnız adət günləri heyiz sayılır.

Məsələ 462: Adəti olan qadın üç gün və ya daha artıq qan görüb təmizlənərsə və yenidən qan görərsə, iki qan görmək arasında fasilə  on gündən az olduqda və qan gördüyü bütün günləri on gündən çox olmadıqda, onların hər biri heyiz sayılır. (Amma ortada qan görmədiyi günlər pak sayılır) əgər on gündən artıq olarsa, adətdə olduğu qan heyiz qanı, digərləri istihazədir. Əgər qanlardan heç biri adət günlərində olmamışsa, heyiz nişanələrinə malik qan heyiz qanı, digərləri istihazədir. Əgər hər ikisində heyiz nişanələri varsa on gün müddətində heyiz sayılır, qalan müddət istihazədir.

Məsələ 463: Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın adət vaxtı qan görməsə və həmin vaxtdan başqa vaxta heyiz günləri sayda bir vaxt qan görsə, onu heyiz saymalıdır. Bu qan adət günlərindən öncə və ya sonra olsa da fərqi yoxdur. Bir şərtlə ki, həmin qanda heyiz nişanələri olsun.

Məsələ 464: Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın adət günləri qan görsə, amma günlərin sayı adət günlərindən artıq və ya əskik olsa, adət vaxtından öncə və ya sonra adət günləri sayda qan müşahidə etsə də, yalnız adət vaxtında gördüyü qan heyiz qanı sayılır.

Məsələ 465: Vəqtiyyə və ədədiyyə adəti olan qadın on gündən artıq qan görərsə, adət günlərinə təsadüf edən qan heyiz qanıdır. (Bu qanda heyiz nişanələrinin olub-olmamasının fərqi yoxdur.) Adət günlərindən sonra görünən qan istihazə sayılır. (həmin qanda heyiz nişanəsinin olub-olmamasının fərqi yoxdur).

4.Vəqtiyyə adəti olan qadın

Məsələ 466: Vəqtiyyə adəti olan qadın, yə’ni iki ay ardıcıl eyni günlərdə heyiz qanı müşahidə edən qadın həmin günləri bütünlüklə heyiz saymalıdır. Bir şərtlə ki, üç gündən az və on gündən artıq olmasın.

Məsələ 467: Qandan təmizlənməyən, amma iki ay ardıcıl müəyyən vaxtda qanında heyiz nişanələri olan qadın heyiz nişanəli qan gördüyü günlər arasında fərq olsa da, heyiz nişanəsi olan günləri heyiz saymalıdır.

Məsələ 468: İki ay ardıcıl eyni vaxtda qan görən qadın üç gün və ya daha artıq heyiz qanı görüb paklanarsa, ikinci dəfə yenidən üç gün və ya daha artıq qan görərsə, qan gördüyü günlərin sayı on gündən artıq olmasa (ikinci ayda həmin günlər birinci aydakından artıq-əskik olsa) bütün gördüyü qanları heyiz qanı saymalıdır. Ortada qan görmədiyi günlər pak hökmündədir.

Məsələ 469: Vəqtiyyə adəti olan qadın adət günlərində və ya iki-üç gün qabaq və ya sonra qan görərsə, heyizin tezləşdiyi və ya yubandığı deyildiyi halda heyiz qadının hökmlərinə əməl etməlidir. Həmin  qanda heyiz nişanələrinin olub-olmamasının fərqi yoxdur.

Məsələ 470: Vəqtiyyə adəti olan qadın on gündən artıq qan görsə və qanın nişanələrinə görə müəyyənləşdirə bilməsə, ona qohum qadınların adət günlərinə uyğun olaraq heyiz vaxtı müəyyənləşdirməlidir. (Qohumların ata və ya ana tərəfdən olmasının, həyatda olmalarının fərqi yoxdur. Amma əksəriyyətin qaydası eyni olmalıdır. Amma bə’zilərində beş gün, bə’zilərində səkkiz gün adətdirsə, vacib ehtiyata əsasən, hər ayda yeddi gün adət götürülməlidir.)

3.Ədədiyyə adəti olan qadın

Məsələ 471: Ədədiyyə adəti olan qadın, yə’ni iki ardıcıl ayda eyni müddət qan görən qadın həmin neçə gündə heyiz hökmlərinə əməl etməlidir.

Məsələ 472: Qandan təmizlənməyən, amma iki ardıcıl ay bir neçə gün heyiz nişanəli, bir neçə gün istihazə nişanəli qan görən qadın hər iki ayda heyiz nişanəli günlərin sayı eyni olarsa, amma bu günlər eyni vaxta düşməzsə, həmin heyiz nişanəli günləri heyiz saymalıdır.

Məsələ 473: Ədədiyyə adəti olan qadın adət günlərindən artıq qan görərsə və bu günlərin sayı on gündən artıq olarsa, bütün qanlar eyni şəkildə olduqda adət günləri sayda günləri heyiz, qalan günləri istihazə saymalıdır. Əgər bir neçə günün qanında heyiz nişanəsi olarsa həmin günlər heyiz sayılmalıdır. Adət günlərindən artıq qan görərsə onun axırından əskiltməlidir. Əgər həmin günlər adət günlərindən az olarsa, həmin günləri və adət günlərinə uyğun olaraq sonrakı bir neçə günü heyiz saymalı, qalan günləri istihazə hökmünə əməl etməlidir.

4.Müztəribə

Məsələ 474: Müztəribə dedikdə bir neçə ay qan görsə də müəyyən adəti olmayan qadınlar nəzərdə tutulur. Belələri on gün və ya on gündən az qan görərlərsə bütün günləri heyiz saymalıdırlar. Əgər on gündən artıq qan görərlərsə, heyiz nişanəsi olan günlər üç gündən az, on gündən çox olmadığından heyiz sayılır. Bütün qanlar eyni şəkildə olarsa qohumların adəti üzrə hərəkət edilir. (Əgər əksər qohumlarda adət eyni cürdürsə) qohumların adəti fərqli olsa, ehtiyat budur ki, qadın yeddi gün adət müddəti tə’yin etsin.

5.Mubtədiə

Məsələ 475: Mubtədiə dedikdə ilk dəfə heyiz qanı görmüş qadın nəzərdə tutulur. Əgər qan görünən günlər on gün və ya on gündən az olarsa heyiz sayılır. Əgər on gündən çox olarsa qanlar eyni cür olduqda qohumların adəti üzrə hərəkət olunur. Onların adəti fərqli olduqda yuxarıda deyildiyi qaydada hərəkət edilir. Tə’yin olunmuş müddət heyiz, qalan günlər istihazə sayılır.

Məsələ 476: Əgər mubtədiə qadın on gündən artıq qan görərsə, bu on günün bir neçə günündə heyiz nişanəsi olarsa, heyiz nişanəsi olan günlər üç gündən az, on gündən çox olmadıqda heyiz hökmlərinə əməl olunur. Qalan günlər istihazə sayılır. Əgər üç gündən az olarsa heyiz nişanəsi olan günləri heyiz hökmlərinə əməl olunur, qalan günlər qohumların adəti əsas götürülür. Heyiz nişanəsi olan günlər on günü aşarsa qohumların adəti əsas götürülür, qalan günlər istihazə sayılır.

6.Nasiyə

Məsələ 477: Nasiyə dedikdə adət günlərini unutmuş qadın nəzərdə tutulur. Belə bir qadın on günü və ya on gündən az qan görərsə həmin günləri heyiz saymalıdır. Əgər on gündən artıq qan görərsə, heyiz nişanəsi olan günləri heyiz saymalı (bir şərtlə ki, üç gündən az və on gündən çox olmasın), bütün günlərdə qan eyni şəkildə olduqda vacib ehtiyata əsasən, yeddi günü heyiz, qalan günləri istihazə hökmünə əməl etməlidir.