İSTİLAHLAR

Adil – Haram olan şeyləri tərk edib, vacib olan şeyləri yerinə yetirməyə sövq edən mələkəyə sahib olan şəxs, ədalətlə davranan adam.

Axar su – Yerdən qaynayıb axan su – çeşmə, kanal və çay suları kimi.

Amil – əməl edən, çalışan; zəkatı toplama, bölmə və digər işlər tapşırılmış adam; cu`alə qərarına əməl edən kimsə.

Ariyə (ariyət) – Öz malını geri alıb əvəzsiz olaraq başqalarının istifadəsinə vermək.

Asi – Üsyan edən, ilahi əmrlərə itaət etməyən.

Ayət namazı – Zəlzələ qorxulu olduqda, Ay və Günəş tutulduqda və bu kimi təbii hadisələr baş verərkən vacib olan iki rük`ət namaz.

Aybaşı – Heyz, qadının adət halı.

Az su – Yerdən qaynamayan və kürr sudan az olan su.

Baliğ – Yetişmiş, həddi-buluğa çatmış oğlan və ya qız.

Batil – Düzgün olmayan, Allahın istədiyi  kimi yerinə yetirilməyən bir əməl.

Bayram namazı – Fitr və Qurban bayramı günü xüsusi bir şəkildə qılınan iki rük`ət namaz

Bid`ət – İlahi hökmlərə yenilik gətirmək, dində olmayan bir hökmü din adına yamamaq.

Birinci fəcr – Sübh azanına yaxın gündoğandan görünən aydınlıq.

Böyük hədəs – Qüslü vacib edən şeylər (ihtilam və cima kimi)

Vacib – Edilməsi  Allah tərəfindən əmr olunan əməl.

Vacib qüsl – Yerinə  yetirilməsi gərəkli olan qüsl.

Vacib qüsllər: 

1. Cənabət qüslü.

2. Heyz qüslü.

3. Nifas qüslü.

4. İstihazə qüslü.

5. Məss meyyit qüsü.

6. Meyyit qüslü.

7. Nəzir, and və başqa yollarla vacib olan qüsl.

Vədi`ə – əmanət.

Vəhşət namazı – Ölən şəxs üçün dəfn edildiyi günün ilk gecəsi qılınan iki rük`ət namaz.

Vəqf – Malı öz istifadəsindən çıxarıb, onun mənfəətini bə`zi fərdlərə və ya xeyir işlərə sərf etmək.

Varis – Ölən adamın malına şər`ən sahib olan şəxs.

Vəsi – Ölünün vəsiyyət etdiyi şəxs.

Vəsiyyət – İnsanın ölümündən sonra görüləcək işlər barəsindəki tövsiyyələri.

Vətən – İnsanın özünə yaşamaq üçün seçdiyi yer.

Vədi – Bövl etdikdən sonra insandan çıxan su.

Vəkalət – Bir şəxsi, öz tərəfindən bir işi görməyə vəkil etmək.

Vəkil – Başqası üçün bir işi görən adam.

Vəli – Şər`ən başqasının rəhbəri olan şəxs, ata, baba və şər`i hakim kimi.

Vəzi – Bə`zi vaxtlarda insandan məni gəldikdən sonra çıxan su.

Vilayət – Rəhbərlik, idarə etmək.

Vitr namazı – 8 rük`ət gecə namazı və 2 rük`ət şəf`namazından sonra qılınan bir rük`ətlik namaz.

Qaib olmaq – Gözə görünməmək, yoxa çıxmaq.

Qəsb – Başqasının malını və ya haqqını zalımlıqla istila etmək, zorla almaq.

Qişş – Xəyanət, hiylə, xalqı aldatmaq məqsədilə dəyəri az olan malı, dəyəri yüksək olan bir malla bəlli olmayacaq bir şəkildə qarışdırmaq.

Qünut – Namazın 2-ci rük`ətində qiraətdən sonra əllərin içini üzün qarşısında tutaraq zikr və dua oxumaq.

Qur`anın vacib səcdəsi – Qur`ani-Kərimdə 15 səcdə ayəsi vardır. Yə`ni insan o 15 ayəni oxuyarkən və ya dərhal Allahın əzəməti və böyüklüyü qarşısında səcdə etməlidir. Bu 15 ayənin dördünün səcdəsi vacib, qalan on birinin səcdəsi müstəhəbbdir.

Səcdə ayələri aşağıdakılardır

Səcdəsi vacib olanlar:

1. 21-ci cüz, «Səcdə» surəsi, 15-ci ayə

2. 24-cü cüz, «Fusillət» surəsi, 37-ci ayə

3. 27-ci cüz, «Nəcm» surəsi, son ayə.

4. 30-cu cüz, «Ələq» surəsi, son ayə

Səcdəsi müstəhəbb olanlar:

1. 9-cu cüz, «Ə`raf» surəsi, son ayə

2. 123-cü cüz, «Rə`d» surəsi, 15-ci ayə

3. 14-cü cüz, «Nəhi» surəsi, 49-cu ayə

4. 15-ci cüz, «İsra» surəsi, 107-ci ayə

5. 16-cı cüz, «Məryəm» surəsi, 88-ci ayə

6. 17-ci cüz, «Həcc» surəsi, 18-ci ayə

7. 17-ci cüz, «Həcc» surəsi, 77-ci ayə

8. 18-ci cüz, «Furqan» surəsi, 60-cı ayə

9. 19-cu cüz, «Nəml» surəsi, 25-ci ayə

10. 23-cü cüz, «Sad» surəsi, 24-cü ayə

11. 30-cu cüz, «İnşiqaq» surəsi, 21-ci ayə

Qufeylə namazı – Şam namazından sonra günbatandan qızartı çəkilməmiş qılınması müstəhəbb olan iki rük`ətli xüsusi namaz.

Qüsalə – Yaxantı, bir şeyi yuduqdan sonra ondan öz-özünə və ya sıxmaqla tökülən su.

Qüsl – Qürbət qəsdilə bədəni xüsusi şəkildə yumaq.

Dinin zəruriyyəti – Dinin ən mühüm hökmləri (namaz və orucun vacibliyi kimi).

Diyə – Qan və ya insan bədənində aşkar edilən yaranın, üzvlərinin nöqsanlığının əvəzində ödənilən mal.

Eyni nəcis – Bövl, ğait, məni, murdar, qan, it, donuz, kafir, şərab və pivə kimi nəcis olan şeylərin əsli.

Ədalət – İnsanı haramları tərk edib, vacibləri yerinə yetirməyə sövq edən mələkə.

Əhd – Öhdəyə alma, söz vermə. Yaxşı bir iş görmək, pis bir işi tərk etmək üçün xüsusi bir siğə ilə Allah-təala ilə əhd bağlamaq, Allah-təalaya söz vermək.

Əqdi-daim – Ömrünün sonuna kimi həyat yoldaşı ilə bərabər yaşamaq məqsədiylə qurulan evlənmə əlaqəsi.

Əqd – Bağlılıq, evlənmə bağlılığı.

Ehtiyat – Həqiqətə yetişdiyinə güvənə biləcək şəkildə hərəkət etmək, Allahın hökmü bilinməyən bir yerdə, allahın adını hökmünə görə əməl etdiyindən əmin olacaq şəkildə davranmaq.

Ehtiyat vacib – Fətva ilə bərabər olmayan və edilməsi lazım olan ehtiyat. Vacib ehtiyat və lazım ehtiyat deyilən məsələlərdə müqəllid istəsə, başqa bir müctəhidin fətvasına əməl edə bilər.

Ehtiyat lazım – Ehtiyat vacib, edilməsi lazım olan ehtiyat.

Ehtiyat müstəhəbb – Müctəhidin fətvasından kənar bir ehtiyat, yə`ni fətva ilə birlikdə olan ehtiyat. Buna görə də, bu ehtiyata əməl etmək gərəkli deyildir.

Ehtiyat namazı – Gündəlik namazların rük`ətlərində şəkk edildiyi namazı tamamladıqdan sonra şəkk edilən rük`ətləri kamil etmək üçün surəsiz qılınan namaz.

Ehtiyat tərk edilməsin – Bu termin müctəhidin fətva vermədiyi bir yerdə istifadə edildiyi zaman vacib ehtiyat mə`nasındadır. Amma fətva verdiyi bir yerdə ehtiyatın çox yaxşı olduğu bildirilir.

İcarə – Bir malın və ya bir şəxsin işin mənfəətlərini bəlli bir qiymətlə başqasının istifadəsinə vermək barədə bağlanan müqavilə.

İftar – Orucu pozmaq.

İfza – Açmaq, qadının bövl və haiz məcrasını və ya haiz və ğait məcrasını ya da hər üçünü bir eləmək, yə`ni məcralar arasındakı  pərdəni yırtmaq.

İhtilam – İnsandan məni çıxması.

İqamət qəsdi – Yolçünün bir yerdə  on gün qalmağa qərar verməsi.

İkinci fəcr – Birinci fəcrdən sonra uzununa görünən ağarma, sübh namazı həmin vaxtdan görünür.

İmsaq – Bir şeydən çəkinmək.

İnşa qəsdi – Alqı-satqı və s. kimi mühüm işləri, bir sıra xüsusi kəlmələri dilə gətirməklə vücuda gətirməyi qəsd etmək.

İrtimas – Suya baş vurmaq.

İrtimasi-qüsl – Qüsl niyyətilə bir dəfə suya baş vurmaqla yerinə yeirilən qüsl.

İrtimasi dəstəmaz – Üzü və əlləri suya batırıb-çıxararkən dəstəmaz niyyəti edilərək alınan dəstəmaz.

İrs – Ölən bir şəxsdən varisinə qalan mal.

İstibra – Murdardan təmizlənməyə çalışmaq, bu söz üç yerdə istifadə olunur:

1. Bövldən istibra.

2. Mənidən istibra; belə ki, məni çıxdıqdan sonra məcrada məni zərərlərinin qalmadığına əmin olmaq üçün bövl etmək.

3. Nəcis yeməyə alışmış heyvanın istibrası; yə`ni nəcis yeyən heyvan, öz təbii yeməyinə alışana qədər insan nəcasatını yeməkdən qorumaq.

İstihalə – Bir şeyin başqa bir şey sayılacaq qədər dəyişməsi; ağacın yanıb kül olması və ya itin bir duzluğa düşüb duza çevrilməsi.

İstihazə – Qadınların gördüyü üç növ qandan birinin adı.

İstimna – Məni çıxmasına səbəb olacaq bir işlə məşğul olmaq (əlilə məni çıxmasına səbəb olmaq kimi).

İstisqa namazı – Yağmur yağması üçün xüsusi bir şəkildə qılınan namaz.

İstitaət – Vacib həcci yerinə yetirməyə bədən, mal və yol baxımından qüvvəsi çatmaq; şəxsin boynuna həcc gəlməsi.

Zə`f – Qüvvətsizlik, qüdrətsizlik, bir işi görməyə gücü çatmamaq.

Zamin – Təzminə məcbur olan və ya təzmin etməyi qəbul edən, kəfil.

Zərurət – Çarəsizlik, məcburluq.

Zəkat – İnsanın bə`zi mallardan nisab həddinə yetişincə xüsusi yerlərdə məsrəf edilmək üçün ayırdığı miqdir.

Zəkat nisabı – Zəkatı vacib olan şeylərin hər birində tə`yin edilmiş miqdar.

Zimmət şərtləri – Müsəlman ölkəsində yaşayan kitab əhli olan kafirlərin İslam dövləti sayəsində can və mallarının hifz olunması üçün əməl etməli olduqları şərtlər.

Zimmi – İslam torpaqlarında İslamın ictimai qanunlarına bağlı qalmaları əvəzində İslam dövlətinin himayəsi altında yaşayan kitab əhli olan kafirlər, xristianlar və yəhudilər.

Zina – Kəbindənkənar əlaqə, bir-birinə haram olan kişi və qadının cinsi əlaqəyə girməsi.

Yaisə – Heyz qanı görməyəcək yaş yetişən qadın.

Yəqin – Doğru bilgi, yanlışlığına heç bir ehtimal olmayan mə`lumat.

Kafir –

1. Allahın varlığını inkar edən kimsə

2. Allaha şərik qoşan adam

3. Nübüvvəti qəbul etməyən şəxs

4. İmamlardan birinin Allah olduğuna və ya Allahın onlardan birinə hülul etdiyinə inanan məxluq

5. İmamlara qarşı düşmənlik izhar edən xəvaric və nəvasiblər.

Kitab əhli – Özlərini kitabı peyğəmbərlərdən  birinə tabe bilən qeyri-müsəlmanlar (yəhudi və xristianlar kimi).

Kiçik hədəs – Dəstəmazı pozan şərtlər; bövl, ğait, yel xaric etmək, yatmaq, ağıl aparan şeylər, istihazə və qüslü lazım etməyən şeylər.

Gecə namazı – Gecə  yarısından sonra qoşa rük`ətlə qılınan 8 rük`ətli namaz.

Gündəlik nafilələr – Gündəlik müstəhəbb namazlar. Cümə günü 38, qalan günlərdə 34 rük`ətdir.

Ləhv alətləri – Əyyaşlıq və digər əyləncə alətləri (saz, nağara və s.).

Məhrəm – İnsanın evlənməsi əbədi haram olan şəxslər.

Məzalim – Satıcıdan və alıcıdan, illər ərzində müamilə zamanı bilməyərəkdən pullardan qalan qalıqların miqdarının fəqirlər arasında paylanması.

Məzməzə – Suyu ağızda çalxalamaq.

Məkruh – Edilməsi haram olmayan, lakin şər`i qaydada edilməməsi daha yaxşı olan iş.

Məsh – Bir şeyin üstünə əli sürtmək, dəstəmazda əlləri və üzü öz hissəsinə və ayaqların üzərinə məsh etmək, sürtmək.

Meyyit – Ölü, cənazə.

Məzi – Qadınla oynaşarkən kişidən gələn su (bu məni deyil).

Milli mürtədd – Qeyri-müsəlman ata-anadan doğulan və kafir olduğunu bildikdən sonra müsəlman olub, təkrar kafir olan şəxs.

Miskin – Fəqir, yoxsul, vəziyyəti fəqirdən də pis olan şəxs.

Mubah – Şər`i nöqteyi-nəzərdən yaxşı və ya pis olmayan iş, vacib, müstəhəbb, haram və məkruhdan qeyri-işlər.

Mübtədiə – İlk dəfə heyz qanı görən qadın.