Xümsün zərurilik dəlili

Sual 2: Xümsün (xüsusi ilə qazanc xümsünün) zərurilik dəlili nədir?

İslamda mühüm maliyyə vacibatlarından biri də xümsdür. Xüms əməli hökmlər (fürui-din) və ibadətlərdən sayılır. Beləliklə, xüms (Allaha) yaxınlıq məqsədi ilə verilməlidir. Bütün İslam məzhəbləri (şiə və sünni) xümsün zərurilik prinsipində yekdildirlər. İxtilaf yalnız xümsün hansı hallarda vacib olması və nəyə sərf olunması məsələsindədir. Sünnə əhlinin əksər hissəsi xümsün yalnız döyüş qənimətləri və xəzinəyə vacib olduğuna inanırlar. Şiə fəqihləri isə xümsün yeddi şeyə vacib olduğunu qəbul edirlər: Döyüş qənimətləri; dəniz və çaylara batmaqla əldə olunan qiymətli əşyalar; xəzinə; mə`dən; ticarət gəliri; harama qatışmış halal mal; "zimmi” kafirin müsəlmandan aldığı torpaq. Əvvəlki beş qismdə şiə fəqihləri yekdildirlər. Sonuncu iki qism isə onların məşhur nəzəridir. Araşdırılmaqda olan hazırkı mövzu qazanc xümsü məsələsidir. Allah-təala buyurur: "Bilin ki, ələ keçirtdiyiniz hər hansı qənimətin beşdə biri Allahın, peyğəmbərin, onun qohum-əqrəbasının, yetimlərin, yoxsulların və yolçularındır.” Şiə fəqihlərinin fikrincə xüms ayəsi kimi tanınan bu ayə yalnız döyüş qənimətlərinə xümsün vacib olmasını göstərmir. Onların fikrincə ayədə hər növ qazanc nəzərdə tutulur. "Qənimət” sözü lüğətdə geniş mə`na daşıyır. İnsanın əldə etdiyi hər bir fayda və qazanc qənimət adlanır.

Savaş qəniməti və ticarət gəliri ayənin nəzərdə tutduğu qənimətlərdəndir. Ayənin nazil olma şə`ni döyüş qənimətlərinə aiddir. Lakin heç zaman ayənin nazil olma şə`ni bir şeyə məxsus olmur. Ayəni nazil olma şə`ni ilə məhdudlaşdırmaq olmaz. Həzrət ayətullah Bürucirdinin dərslərində belə bildirilir:

«Həqiqətdə ayə xüsusi hal üçün nazil olmuşdur. Lakin ayə heç zaman xüsusi halla məhdudlaşmır. Savaş qənimətlərindən başqa şeylərdə xümsün olmasını inkar edən sünnə əhli də ayənin nazil olma şə`nini xüsusi və məhdudlaşmış hesab etmirlər. Bədr döyüşündə nazil olmasına baxmayaraq, onlar ayəni bütün döyüşlərə aid edirlər. Ayənin nazil olma şə`ni xüsusi halla məhdudlaşırsa onu yalnız Bədr döyüşünə aid etməlidirlər.»

Əli ibn Məhziyarın səhihi kimi tanınmış mö`təbər bir rəvayətdə imam Cavad ayədəki qənimət sözünü geniş mə`nalandırmışdı. İmam bu sözü əldə olunan qazanc kimi təfsir etmişdir.

Bu hədisdə imam "fəvaid” sözünü "qənaim” sözü ilə yanaşı işlədib, onları ayənin ünvanı kimi göstərmişdir. "Fəvaid” (faydalar) dedikdə insanın əldə etdiyi hər növ gəlir nəzərdə tutulur. Deyilənlərdən aydın olur ki, Qur`anda bütün gəlirlər nəzərdə tutulur və gəlir xümsü vacib sayılır. İmam da ayənin geniş mə`na daşıdığını bildirmiş və onu bizim üçün aydınlaşdırmışdır. Bütün deyilənləri qəbul etməyib, ayəni döyüş qənimətlərinin xümsü ilə məhdudlaşdıran şəxsə belə cavab veririk: Qur`andan savay imamlardan nəql olunmuş bir çox rəvayətlər gəlirin xümsünün vacib olmasını bildirir. Bütün şiə fəqihləri bu rəvayətlərə istinad edib, onları öz kitablarında yazmışlar.

Sünnə əhlinin əksər hissəsi savaş qənimətlərindən başqa şeylərdə xümsün olmasını inkar edirlər. Digər bir tərəfdən isə zəkat büdcəsinin Bəni-Haşim seyidlərinə çatmasını haram sayırlar. Lakin bu insanların arasında da başqaları kimi yetim və miskinlər var. Belə bir sual yaranır ki, Bəni-Haşim seyidlərinin fəqirləri hansı büdcə ilə tə`min olunmalıdır? Bütün dövrlərdə və bütün cəmiyyətlərdə döyüşlər olmadığı üçün yalnız savaş qənimətlərinin xümsü ilə tə`min olunmaq mümkün deyil.

Mənbə: "Xümsün hökmləri" kitabı