Üçüncü cinah və xilafət məsələsi

O iki cinahın qarşısında böyük ruhi tutuma və mənəvi bir qüdrətə malik olan üçüncü bir cinah mövcud idi. Bu cinah Əmirəl-möminin Əli (ə), Bəni-Haşimin görkəmli şəxsiyyətləri və islamın həqiqi ardıcıllarından ibarət idi. Bunlar xilafəti Əli (ə)-a məxsus bilir və onu rəhbərlik üçün hər cəhətdən başqalarından daha ləyaqətli hesab edirdilər. Onlar hələ Peyğəmbər (s)-in dəfn mərasimi sona çatmamış iki cinah–mühacir və ənsarın xilafət üstündə dava-dalaş saldığını öz gözləri ilə müşahidə edirdilər. Bu cinah da öz müxalifətçiliyini təkcə mühacir və ənsara deyil, hətta bütün müsəlmanlara çatdırmaq, Əbu Bəkrin qeyri-qanuni, Peyğəmbər (s)-in əmri ilə müxalif olan və qanunsuz müşavirə üsulu ilə seçildiyini göstərmək üçün etiraz əlaməti olaraq Fatimeyi Zəhra (ə.s)-ın evində yığışıb, orada oturdular və onların yığıncağında iştirak etmədilər. Amma sonradan xilafətin müxalifləri oranı tərk edib, məscidə getməyə məcbur oldular. Belə bir şəraitdə üçüncü cinahın vəzifəsi çox ağır idi. Çünki Imam (ə) öz gözləri ilə müşahidə edirdi ki, islam xilafəti və rəhbərlik öz təbii və qanuni mehvərindən çıxır ki, bunun ardınca çoxlu işlərdə hərc-mərclik yaranacaqdır. Buna görə Imam (ə) başa düşdü ki, sükut edib heç bir şey deməmək artıq qanuni şəklə düşməyə başlayan bu qanunsuz işə bir növ qanunilik verməkdir. Imam (ə) kimi bir şəxsiyyətin sükutu həm o vaxtın adamları, həm də gələcək nəsillər üçün hazırkı xilafət iddiaçısının haqq olmasına sübut kimi cilvələnə bilərdi. Ona görə də, sükutu pozaraq özünün ilk vəzifəsini icra etməyə başladı. Belə ki, xütbə söyləməklə özünün haqq olmasını bəyan etdi və Peyğəmbər (s) məscidində ondan, icbari şəkildə beyət etməsini tələb etdikləri vaxt üzünü mühacirlərə tutub dedi:
"Ey mühacirlər! Əsası Həzrət Məhəmməd (s) tərəfindən qoyulan hökuməti, onun öz təbii axarlarından çıxarmayın və öz evlərinizə daxil etməyin! Allaha and olsun, Peyğəmbərin ailəsi bu işə daha artıq ləyaqətlidir. Çünki onların arasında Quranın məfhumlarına, dinin üsul və fürusuna tam şəkildə yiyələnən və Peyğəmbərin sünnələri ilə agah olan bir şəxs var. O, islam cəmiyyətini daha yaxşı idarə edər, fəsadın qarşısını ala və qənimətləri ədalətlə bölə bilər. Belə bir şəxsin varlığı ilə başqalarına növbə çatmaz. Öz həvayi-nəfsinizə uymayın, əks halda Allah yolundan azıb həqiqətdən uzaqlaşacaqsınız."
Imam bu xütbədə özünün xilafətə hamıdan artıq ləyaqətli olmasını isbat etmək üçün Quran və Peyğəmbər sünnəsi barədə olan öz dərin elminə və cəmiyyəti ictimai ədalət əsasında idarə etmək üçün malik olduğu ruhi qüvvəyə arxalanmışdı. Burada özünün Peyğəmbər (s)-lə olan qohumluq əlaqəsinə işarə etməsi də sadəcə olaraq mühacirlərin gətirdiyi dəlilərə cavab vermək məqsədi daşıyırdı. (mühacirlər öz əsil-nəsəblərinin Peyğəmbərə çatmasını xilafətə keçmək üçün əsas hesab edirdilər.) Şiə rəvayətlərinə görə Əmirəl-möminin Əli (ə) Bəni-Haşimdən olan bir neçə nəfərlə Əbu Bəkrin yanına gedib özünün xilafətə hamıdan artıq layiq olmasını bizim qeyd etdiyimiz əsaslarla–Kitab və sünnəyə olan dərin elmi, islamı qəbul etməkdə başqalarından qabaqcıl olması, cihadda rəşadət və mətinliyi, kəlamda fəsahəti, ruhi şücaəti əsasında sübut etdi və buyurdu:
"Mən həm Peyğəmbər (s)-in həyatında, həm də onun vəfatından sonra onun məqam və mənsəbinə (seçilməkdə) daha layiqəm. Mən onun canişini, vəziri, sirlərinin və elmlərinin xəzinəsiyəm. Siddiqi-Əkbər və Faruqi-Əzəm mənəm! Mən ona iman gətirən və bu yolda onu təsdiq edən ilk şəxsəm. Mən müşriklərlə cihadda hamınızdan şücaətli, Allahın Kitabı və Peyğəmbər (s)-in sünnəsində hamınızdan bilikli, üsul və fürui dində hamınızdan agah, sözdə hamınızdan fəsahətli, çətinliklər qarşısında hamınızdan güclü və səbirliyəm. Nə üçün bu işdə mənimlə münaqişəyə, çəkişməyə başlamısınız?!"
Əmirəl-möminin Əli (ə) başqa bir xütbədə xilafətin ölkə işlərini idarə etməkdə ən bacarıqlı, ilahi qanunlarda ən bilikli bir adama məxsus olduğunu bəyan edərək buyurur: "Ey camaat, hökumət (və rəhbərlik) üçün ən ləyaqətli adam–idarəçilik işlərində ən bacarıqlı və ilahi qanunlarda ən bilikli olan şəxsdir. Əgər bu şərtlərə malik olmayan bir adam xilafət fikrinə düşərsə, ondan haqqa tabe olub boyun əyməsi tələb olunacaqdır; əgər o, fitnə-fəsad törətməyini davam etdirsə, öldürüləcəkdir."
Təkcə Əli (ə)-ın yox, həm də onun bəzi müxaliflərinin məntiqi belədir. Bu müxaliflər bəzən ayıq vicdanla danışıb Əli (ə)-ın xilafətə hamıdan artıq layiq olmasını etiraf edir, başqalarını ondan qabağa salmaqla böyük bir haqqı məhv etmiş olduqlarını bildirirdilər. Əbu Übeydə Cərrah Əli (ə)-ın Əbu Bəkrlə beyət etməkdən imtina etməsindən agah olduqda imama dedi: "Rəhbərliyi Əbu Bəkrə tapşır. Əgər sağ qalsan və ömrün uzun olsa, sən rəhbərlik işinə hamıdan artıq ləyaqətlisən. Çünki sənin fəzilətlərin, qüvvəli imanın, geniş elmin, dərrakən və həqiqətgörənliyin, islamı qəbul etməkdə hamıdan qabaqcıl olmağın, Peyğəmbər (s)-lə yaxın qohumluğun və onun kürəkəni olmağın hamıya bəllidir."
Əmirəl-möminin Əli (ə) öz haqqını geri almaqda təkcə öyüd-nəsihətlə kifayətlənmədi, bəzi tarixçilərin yazdığına görə, gecələr əziz Peyğəmbər (s)-in qızı Fatimeyi-Zəhra (ə.s) və özünün iki oğlu Həsən və Hüseynlə birlikdə ənsarın başçıları ilə görüşüb söhbət edirdi ki, xilafəti öz həqiqi yoluna qaytarsın. Amma təəssüflər olsun ki, onlardan lazımi cavab əldə edə bilmədi. Onlar bəhanə gətirib deyirdilər ki, əgər Əli başqalarından qabaq xilafət fikrinə düşmüşdüsə, bizdən beyət etmək üçün xahiş edərdi, biz də heç vaxt onu qoyub başqası ilə beyət etməzdik. Əli (ə) onlara belə cavab verdi: "Peyğəmbər (s)-in cənazəsini evin bir küncündə qoyub xilafətə keçmək və beyət almaq fikrinə düşmək düzgün bir işdirmi?!"
Peyğəmbər (s)-in qızı Əli (ə)-ın sözünü qüvvətləndirərək buyurdu: "Əli öz vəzifəsinin nə olduğunu başqalarından daha yaxşı bilir. Əli (ə)-ın haqqını əlindən alanların hesabı Allah ilədir."
Bu, Imam (ə)-ın təcavüzkarlar qarşısında haqqı bəyan edib ənsarın böyüklərindən kömək istəmək yolu ilə öz haqqını almaq üçün gördüyü ilk tədbir idi. Amma tarix şəhadət verir ki, Əli (ə) bu yolla heç bir müsbət nəticə əldə edə bilmədi və onun haqqı tapdalandı. Indi belə bir sual yaranır ki, belə bir həssas və təhlükəli vəziyyətdə Imam (ə)-ın vəzifəsi nə idi? Görəsən onun vəzifəsi təkcə sakit oturub tamaşa etmək idimi, yoxsa qiyam edib, hərəkat yaratmaq? Imam (ə) üçün yalnız bir çıxış yolu var idi: Əmirəl-möminin Əli (ə)-ın Peyğəmbər (s) məscidində mühacir və ənsardan bir qrupuna etdiyi nəsihətlər və xatırlatmalar həqiqəti aşkara çıxardı və bütün müsəlmanlara höccəti tamamlayaraq bəhanə yollarını tamamilə bağladı. Amma xəlifə və onun havadarları xilafət aparatından ikiəlli yapışmaqda israr edərək, öz qüdrətlərini genişləndirmək qərarına gəldilər. Zamanın keçməsi həm Imam (ə)-ın zərərinə tamam olurdu, həm də get-gedə xilafətin əsaslarını camaatın fikir və qəblərində daha da möhkəmləndirirdi. Tədricən camaat belə bir hökuməti rəsmən tanıyır və onunla ünsiyyət tapırdılar. Keçən hər bir an Peyğəmbər ailəsinin ziyanına və dövrün hökumətinin xeyrinə tamam olduğu belə bir həssas şəraitdə Əli (ə) kimi bir şəxsiyyətin vəzifəsi nə idi?! Imamın qarşısında iki yol var idi: ya risalət ailəsinin görkəmli şəxsiyyətləri, özünün həqiqi dostları və havadarlarının köməyi ilə qiyam edib əldən getmiş haqqı qaytarmaq, ya da sükut edərək bütün ictimai işlərdən kənara çəkilmək və öz şəxsi və əxlaqi vəzifələri ilə məşğul olmaq. Sonra qeyd edəcəyimiz şahidlər göstərirdi ki, Imam (ə)-ın o cür şəraitdə qiyam etməsi əsası təzə qoyulmuş islam cəmiyyətinin xeyrinə deyildi. Məhz buna görə də, ikinci yolu seçmək Imam (ə) üçün lazım və vacib idi.

Kitabın adı: Vilayət günəşi (birinci cild)

Müəllif: Ayətullah Cəfər Sübhani