“Nur” ayəsi

“Nur” surənin 55-ci ayəsində buyurulur:

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آمَنُوا مِنكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُم فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُم مِّن بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا يَعْبُدُونَنِي لَا يُشْرِكُونَ بِي شَيْئًا وَمَن كَفَرَ بَعْدَ ذَلِكَ فَأُوْلَئِكَ هُمُ الْفَاسِقُونَ

“Allah aranızda iman gətirib saleh iş görənləri, yalnız Mənə ibadət edən və heç nəyi Mənə şərik qoşmayanları onlardan əvvəlkilər kimi yer üzünə varis edəcəyini, mö’minlər üçün Özü bəyəndiyi dini möhkəmləndirəcəyini və onların qorxusunu əmin-amanlıqla, arxayınçılıqla əvəz edəcəyini və’d etmişdir. Bundan sonra hər kəs kafir olsa, şübhəsiz ki, əsl fasiqlərdir!”

Bu ayədə açıq-aydın saleh və yaxşı işlər görən mö’minlərə müjdə verilir ki, onlar yer üzünün rəhbərliyini əldə edəcək, İslam dini hər tərəfə yayılacaq, qorxu əmin-amanlıq, təhlükəsizliklə əvəz olunacaq, şirkə, fitnə-fəsada son qoyulacaq, Allahın bəndələri azadlıqla yeganə Allaha ibadət edəcək və bütün insanlara höccət tamamlanacaqdır. Belə ki, əgər hər kəs bundan sonra küfr etsə, Allahın itaətindən çıxmış əsl fasiq adlanacaqdır.

Bu mühüm hadisə və ilahi və’dlər həm Peyğəmbəri-əkrəmin (s), həm də ondan sonrakı dövrlərdə nisbətən geniş miqyasda dünya müsəlmanları üçün gerçəkləşdi. Lakin sonralar düşmənlərin caynaqları altına keçən İslam və müsəlmanları qorxu və dəhşət bürüdü. Bu dəhşət təkcə ərəb ölkələrini deyil, dünyanın əksər məntəqələrini əhatə etdi və düşmənlər bütün cəbhələrdə kəskin mövqe tutdular. Hələ ki, bütün dünyada şirk və bütpərəstliyi tövhidlə, zülm və haqsızlığı təhlükəsizlik, əmin-amanlıqla əvəz edəcək cahanşümul İslam hökuməti gerçəkləşməmişdir və mütləq onun intizarını çəkmək lazımdır. Bu böyük hadisə “mütəvatir” rəvayətlərə görə, imam Mehdinin (ə) zühuru və inqilabı ilə həyata keçəcəkdir. Lakin bu ayə nisbi olaraq İslam peyğəmbərinin və ona yaxın olan dövrlərə də şamil olur. Bu isə geniş miqyasda imam Mehdinin (ə) zühurundan sonra baş verəcəkdir. Burada əsla ziddiyyət yoxdur və bunlar ilahi və’dlərin müxtəlif zamanlardakı təzahürləridir.

Ayədə qeyd olunan “Onları özlərindən əvvəlkilər kimi yer üzünün varisləri edəcəyini və’d etmişdir” ifadəsində məqsəd budur ki, keçmiş ümmətlərdə (nisbi) baş verdiyi kimi, mö’minlər və saleh bəndələr yer üzündən birdəfəlik zülm və küfrü qaldırıb yerində haqq hökuməti bərpa edəcəklər. Bunu biz “Yunus” surəsinin 14-cü ayəsində də görürük: “Onların ardınca sizi yer üzünün varisləri tə’yin etdik ki, görək özünüzü necə aparacaqsınız!”

Buna “Ə’raf” surəsinin 69 və 74-cü ayələrində də işarə edilmişdir. Beləliklə, bu ayənin ilk dörd xəlifənin xilafəti zamanına aid olduğunu və ilahi və’din onların dövründə gerçəkləşdiyini deyən Fəxri-Razi kimiləri yanılır! Çünki qeyd etdiyimiz ayə hətta Peyğəmbərin (s) dövrünə aid olmayıb, “Yunus” surəsinin 14-cü və “Əraf” surəsinin 69-75-ci ayələrində işarə edildiyi kimi, keçmiş qövmlər haqda deyilmişdir. Həmçinin “Ə’raf” surəsinin 137-ci ayəsində də buna toxunulmuşdur: “Zəif görünən o tayfanı (İsrail övladlarını) yer üzünün xeyir-bərəkət verdiyimiz şərq və qərb tərəflərinə varis etdik. Səbir etdiklərinə görə, Rəbbinin İsrail övladlarına verdiyi gözəl və’dlər tam yerinə yetdi.”

Mə’lum olduğu kimi, Allah İsrail övladlarını Fir’onun varisi etdi, onlar Misir və onun ətraf nahiyələrinə, eləcə də orada mövcud bütün sərvətə sahib oldular.

Ümumiyyətlə, bəhs etdiyimiz ayədə saleh bəndələrə, mö’minlərə yer üzünün rəhbərliyi müjdə verilir. Hərçənd, o zaman bu rəhbərlik və hökumət cahanşümul deyildi, bütün dünyanı əhatə etmirdi. Lakin bu özü də ilahi və’din gerçək bir nümunəsi idi. Onların yer üzündəki cahanşümul hökuməti tə’sis olunan zaman Allahın təqdir və istəyi, imam Mehdinin (ə) inqilabı ilə öz əksini tapacaq. Peyğəmbərin (s) və sair mə’sumların rəvayətlərinə əsasən, o, dünya boyu zülm və haqsızlıqdan sonra, haqq-ədaləti bərpa edəcək. Biz də Qur’ani-kərimin və’d etdiyi bu hökumətin intizarını çəkirik!

Ayənin təfsiri ilə bağlı müxtəlif mənbələrdə nəql olunan rəvayətlərdə bu həqiqət aşkar qeyd edilir. Məsələn, məşhur təfsir alimi Qurtubi “Əl-camiu li-əhkamil-Qur’an” kitabında Səlim ibn Amirin və Miqdad ibn Əsvədin Peyğəmbəri-əkrəmdən (s) belə eşitdiyini nəql edir: “Yer üzündə daşdan, yaxud palçıqdan (tikilmiş) elə bir ev qalmayacaq ki, Allah-taala İslamı o evə daxil etməsin!”

“Ruhul-məani” kitabında imam Əli ibn Hüseynin (ə) (bu ayənin təfsiri ilə bağlı) belə buyurduğu nəql olunmuşdur:

هُمْ وَاللهِ شِيعَتُنا اَهْلَ الْبَيْتِ يُفْعَلُ ذالِكَ بِهِمْ عَلَى يَدِ رَجُلٍ مِنّا وَهُوَ مَهْدِىٌّ هذِهِ الاُمَّةِ وَهُوَ الَّذى قالَ رَسُولُ اللهِ (ص) فِيهِ لَوْ لَمْ يَبْقَ مِنَ الدُّنْيا اِلاّ يَوْمٌ لَطَوَّلَ اللهُ تَعالى ذالِكَ الْيَوْمََ حَتّى يَلِىَ رَجُلٌ مِنْ عِتْرَتِى اِسْمُهُ اِسْمِى يَمْلَاُ الاَرْضَ عَدْلاً ًوَ قِسْطاً كَما مُلِئَتْ ظُلْماً وَجَوْراًً:

“Allaha and olsun! Onlar bizim şiələrimizdir. Allah-taala bunu bizdən olan bir şəxsin vasitəsilə həyata keçirəcək. O, bu ümmətin Mehdisidir. Allahın Peyğəmbəri (s) onun haqqında belə buyurmuşdur: “Əgər dünyanın qurtarmasına bir gün qalmış olsa belə, Allah-taala həmin günü Əhli-beytimdən olan, adı mənim adımla eyni olan bir şəxsi yer üzünə hakim edəcəyi vaxta qədər uzadar. O, yer üzünü zülm və haqsızlıqla dolduğu kimi, haqq-ədalətlə doldurar.”

Bu hədisə azacıq fərqlə şiə mənbələrində də  təsadüf etmək olar.

Alusi “Ruhul-məani” kitabında bu hədisi müvafiq nəzərlə araşdırmasına baxmayaraq, təfsirində yazır: “Bizim sənədlərimizlə nəql olunan bir sıra rəvayətlər bunu təsdiq etsə də, biz onlara istinad etmirik. Məsələn, Ətiyyə Peyğəmbəri-əkrəmdən (s) nəql edir ki, o həzrət bu ayəni tilavət etdikdən sonra belə buyurdu: “Bu ayədə məqsəd Əhli-beytdir!”

Qurtubi başqa bir hədisdə Peyğəmbəri-əkrəmin (s) belə buyurduğunu nəql edir: “Yer mənim üçün yığıldı, şərq və qərbin hər tərəfini gördüm. Tezliklə yer üzündə mənim ümmətimin hökuməti bərpa olacaq!”

Qeyd etdiyimiz rəvayətlərə əsasən, bə’zilərinin bu ayənin təfsiri ilə əlaqədar iradları mə’nasızdır.

İzah:

Dediyimiz kimi, ilahi və’din xaricdə təzahürləri vardır. Bu və’d Peyğəmbəri-əkrəmin (s) dövrünün saleh bəndələri və mö’minlərinə də şamil olur. Belə ki, Məkkə fəth edildikdən və İslam bütün Ərəbistan yarımadasına yayıldıqdan sonra müsəlmanlar nisbi təhlükəsizlik əldə etdilər və çox böyük bir məntəqəyə hakim oldular. Bu da həmin ayənin nazil olması ilə əlaqəlidir.

Bu ayənin nazilolma səbəbini açıqlayan bir çox təfsir kitablarında, o cümlədən, “Əsbabun-nüzul”, “Məcməül-bəyan”, “Fi zilal” və “Qurtubi” kimi təfsir kitablarında (azacıq fərqlə) nəql olunan rəvayətlərdə deyilir ki, Peyğəmbəri-əkrəm (s) və müsəlmanlar Mədinəyə hicrət etdikdən və “ənsar” onları gülərüzlə qarşıladıqdan sonra bütün ərəblər onların əleyhinə qalxdılar. Hətta müsəlmanlar məcburiyyət qarşısında qalıb, özlərilə həmişə silah gəzdirir, gecəni silahla yatır, sübh silahla dururdular. Bə’ziləri soruşurdular ki, bu vəziyyət nə vaxta qədər davam edəcək? Elə bir vaxt gələcəkmi ki, gecəni rahat yataq, Allahdan başqa heç kəsdən qorxmayaq?! Bu zaman həmin ayə nazil oldu və onları belə bir xəbərlə müjdələdi.

Daha böyük mərhələ xəlifələrin dövründə həyata keçdi, dünyanın böyük bir hissəsi İslamı qəbul etdi və müsəlmanların əmin-amanlığı, təhlükəsizliyi bir az da artdı.

Lakin üçüncü və sonuncu mərhələ İslamın cahanşümul hökuməti, bütün dünyaya hakim olması, təhlükəsizliyin tam tə’mini və tövhid ordusunun şirk və küfr üzərində qəti qələbəsi ilə başa çatacaq. Bu da yalnız imam Mehdinin (ə) zühuru zamanıdır. Qeyd etdiyimiz bu üç mərhələ bir hədəfə doğru yönəlmişdir və bir-birinə əsla zidd deyil. Yeri gəlmişkən, bu ilahi və’d yalnız mö’minlərə və saleh əməl sahiblərinə məxsusdur. Şübhəsiz, nə vaxt bu şərt (iman və saleh əməl) ödənərsə, ilahi və’d də gerçəkləşəcəkdir. Amma bu şərt ödənənədək müsəlmanlar məğlubiyyətə mə’ruz qalası, düşmənlərin caynaqları altına düşəsidir. Deməli, hazırda ilahi və’di doğruldan həmin iki şərt unudulmuş, müsəlmanların imanı zəifləmiş, saleh əməllər çirkinliklərlə qarışmışdır!

Kitabın adı: İmamət haqqın dili ilə

Müəllif: Ayətullahül-üzma Nasir Məkarim Şirazi