Üçüncü dərs - Nəfsin təkamül və tənəzzülü

Nəfsin inkişafı və süqutu

Mövzumuz nəfsin tərbiyəsidir. Qeyd etdik ki, bu söz Qur`andan götürülmüşdür. Ayələrdən mə`lum olduğu kimi nəfs üçün onu həm ucalığa, həm də tənəzzülə aparan yollar vardır. O, həm təkamül, həm də süqutetmə xüsusiyyətinə malikdir.

Nəfsin necə inkişaf etdiyini və ya necə süquta uğradığını gözlə görmək qeyri-mümkündür. Başqa sözlə, bu hiss üzvlərinin duya biləcəyi prosses deyil. Orqanizmin xəstəliklərini hiss etmək mümkün olduğu halda ruhun xəstəliklərini hiss etmək mümkün deyil. Nəfsin xəstəliklərini tanımaq yalnız yüksək ruhi dərrakə vasitəsilə onu müşahidə etməklə mümkündür. Bu ruhani halət «hüzuri elm» (Allahın insanın qəlbinə əta etdiyi elm nuru) adlanır. Təkamülün müəyyən dərəcəsinə çatanlar bunun nə demək olduğunu asanlıqla anlaya bilərlər. Hüzuri elm vasitəsi ilə nəfsin vəziyyətini dərk edə bilməyənlər ayə və hədislərdən yardım almalıdırlar.

Qur`ani-kərimdə buyurulur ki, nəfs də bədən kimi çirklənə bilər. Çirkinlikdən təmiz-lənməmiş nəfs inkişaf edə bilməz. Toxumun cücərməsi üçün ilkin şərtlər lazım olduğu kimi, nəfsin də inkişafı üçün müəyyən şərait lazımdır. Çürük ağac meyvə verə bilmədiyi kimi xəstə nəfs də irəli addım ata bilməz. Ağacın od tutub yanması və ya quruması üçün təkcə xarici tə`sir rol oynamır. Elə bir şərait yarana bilər ki, ağac öz içindən yanar. Afrika və Avstraliyadakı meşə yanğınları buna bir nümunədir. Bə`zən elə ağaclarla rastlaşmaq olur ki, od tutub alovlanmadığı halda bu ağacın gövdə və yarpaqları yanmış ağac tək qaralır. Bu halı yaradan havadakı və torpaqdakı ifrat quruluqdur.