Qeybət fiqh alimlərinin təfsirində
Fəqihlər qeybətə müxtəlif təriflər vermişlər. Bu təriflər forma cəhətdən müxtəlif olsa da, məzmun baxımından eynidir. Burada mövzunu araşdırmaq və bir-birindən seçmək nəzərindən məzmunlar oxşardır. Başqa bir ifadə ilə desək fəqihlər qeybətə məntiqi tərif vermək niyyətində olmamışlar ki, bir qeydin az və çoxluğu mənanın dəyişilməsinə səbəb olsun. Əksinə, fəqihlər bu qeydləri sadalayıb qeybətin əlamətlərinə zahiri tərif verməklə adətən onlarla zahirən qarışıqlığı düşən töhmət, ifk, söyüş, eyibaxtarma, məsxərəyə qoymaq, təhqir hörmətsizlik, dillə əziyyət vermək, dedi-qodu və s. kimi oxşar hallardan ayırmaq istəmişlər ki, qeyd olunan bütün bu xüsusiyyətlər şəri, hüquqi təsir və xüsusi hökmlərlə özünə məxsus bir tərzdə qavranılsın. Yuxarıda qeyd olunan amillərin hamısı böyük günah hesab olunur, lakin onların haramlığı qeybət olduqlarına görə deyil. Bu günahlardan hər birinin özünəməxsus günah dərəcəsi vardır. Bunlar cərimə və kəffarəsinə (günahını bağışlatma) görə fərqlənirlər. Məsələn, əgər bir kəs hər hansı bir möminin aşkar eybini və ya aşkar günahlarını deyərsə, günaha batmış olur, amma eyibaxtarma və dedi-qodu kimi olunan qeybətin günahı yuxarıda qeyd olunan qeybətin günahından fərqlidir. Başqa bir misal: Bir başqasının arxasınca onda olmayan xüsusiyyəti ona aid edən, yaxud söyüb nalayiq sözlər deyən qeybət etdiyinə görə yox töhmət və nalayiq söz dediyi üçün günahkar sayılır.
İnsan bir əməllə bir neçə günah işlədə bilər, yəni belə bir şəxs qeybət, töhmət, eyibaxtarma, söyüş və hörmətsizliyi bir sözdə, bir yerdə cəmləşdirib günaha batmış olur. Təbii ki, bunun günahı daha ağır və daha böyükdür. Buna görə də fəqihlərdən hər biri bir və ya bir neçə qeydi zikr etməklə qeybətin hökmünün həddini təyin etmişlər. Əlbəttə yuxarıda qeyd olundu ki, kamil bir məntiqi tərif söyləyərək bir qeydi artırıb-azaltmaqla onu başqa təriflərdən ayırmaq əsas məqsəd deyildir.
Buna görə də demək olar ki, qeybət həmin lüğəvi məfhum olan və fəqihlərin xüsusi şərtlərlə o məfhuma işarə etdikləri vahid bir mənaya malikdir. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, qeybətin haramlıq məsələsində fəqihlər onun bütün nümunələrində vahid bir nəzərə malik deyillər. Onlardan bəziləri onun haramlığında bir qeydi artırmış və bəzisi də bir qeydi azaltmışdır. Xülasə, bu qeydlər hökmün şərtləridir, nəinki mövzunun meydana gəlmə şərti, yəni bu qeydləri artıranlar qeybətin haramlığının bu qeydlərin baş verən surətdə olmasına inanırlar. Bundan qeyri surətdə fərz edək ki, əgər qeybət doğru olarsa, haram olmur. Belə ki, əgər başqa cəhətdən yəni töhmət, söyüş, əziyyət kimi haram olarsa, bunun qeybətə heç bir dəxli yoxdur. Hər halda fəqihlərin söylədikləri qeyd və şərtlər aşağıdakılardan ibarətdir:
1.Qeybət sirri ifşaetmə xüsusiyyətinə malik olsun. Buna əsasən aşkar eyibləri günahları danışmaq qeybət sayılmır. Hörmətsizlik təhqir və ya pis mənada dedi-qodu olduğuna görə qadağan olmasına baxmayaraq, mümkündür bu günahın dərəcəsi ilə uyğun olmasın.
2.Qeyd olunmuş eyib yalan olmasın. Yəni qeybəti olunan şəxsdə, həqiqətən, bu nöqsan olsun. Deməli, əgər doğru olmazsa bu, töhmət sayılır. Onu deyən şəxs də iftiraçı kimi cəzalandırılıb günahı qeybətdən daha artıq olur.
3.Eyib axtarma bir məqsəd daşısın. Buna əsasən başqalarının eybini danışmaq onların xeyirlərinə görə olarsa sözü gedən şəxsin razılığı olmasa belə şəri cəhətdən heç bir maneəsi yoxdur. Məsələn, xəstənin xüsusiyyətlərini həkimin yanında danışmaq onun həkim tərəfdən düzgün müayinə olunub müalicə olunmasına görədir. Çünki onun sağalması xəstəliyinin ifşa olunması ilə mümkündür. Sözsüz ki, xəstə işin əvvəlində xəstəliyinin ifşa olunmasından narahat ola bilər. Lakin onun narahatçılığı bu işə heç bir xələl gətirmir. Həmçinin bəzilərinin əxlaqi gözəlliklərini tərif etmək niyyəti ilə danışmaq qeybət deyildir. Baxmayaraq ki, onlar öz əxlaqi gözəlliklərinin ifşa olunmasını istəmirlər. Əlbəttə əgər bu əxlaqi gözəlliklərin ifşa olunması həmin şəxsin çətinliyə və əziyyətə düşməsinə səbəb olarsa bu, yaxşı iş deyildir. Amma bu qeybət kimi yox, mömin qardaşa əziyyət vermək kimi hesab olunar. Bunun da özünəməxsus ayrı bir hökmü vardır.
4.Qeybəti olunanın şəxsiyyəti bilinsin. İstər adını və bəzi xüsusiyyətlirini sadalamaqla, istərsə də işarə və kinayə etməklə. Əlbəttə, bu o surətdədir ki, eşidən onu bu yolla tanıya bilir. Deməli əgər ümumi və naməlum surətdə olarsa, yaxud eşidən onu tanımazsa bu, qeybət sayılmır.
5.Qeybəti olunan şəxs müsəlman və din qardaşı olsun. Buna əsasən kafirlərin, müşriklərin və mülhidlərin (dinsiz, dindən çıxmış) qeybətini etməyin heç bir eybi yoxdur.
6.Qeybəti olunan açıq-aşkar qəsdən günah edən olmasın. Deməli, əgər bir kəs açıq-aşkar günaha batırsa onun qeybəti caizdir (onun qeybətini etmək olar). Çünki belə bir şəxs günah etməkdən və günahkar olmaqdan qorxub camaatın onun nalayiq hərəkətlərindən xəbərdar olmasından çəkinmir.
Fəqihlərin, əxlaq alimlərinin və bəzi dilçi alimlərin şəriət şərtləri çərçivəsində qeybət barədə söylədikləri qeyd və şərtlərin toplusu budur. Bu şərtlərdən bəzisinin leksik mənanı doğrultmamasına baxmayaraq, fiqhi mənbələrdə və hədislərdə gəlmiş şərtləri əsasən şəriət hökmləri sırasına daxil etmək lazımdır. İndi isə nəzərinizi bu barədə gəlmiş ayə və hədislərə cəlb edirik.
Qeybət
Böyük günahlardan hesab olunan dilin ziyanverici bəlalarından biri də qeybətdir. Qeybət başqasının arxasınca deyilən pis və xoşagəlməz sözə deyilir. Ümumi tərif kimi hesab olunan bu ifadə qeybətin növlərinə-böhtana, töhmətə, ifk , söyüş və aşkar eybləri söyləməyə şamil edilir, halbuki bunlardan hər birinin özünəməxsus tərifi olub şəriət nəzərindən xüsusi hökmə malikdir. Onların hamısı qeybət hesab olunmur. Qeybət sözünün lüğəvi mənası ümumi xarakter daşıyır və bəzən hədislərdə də belə olur.
Kitabın adı: İslamda əxlaq
Müəllif: Ayətullah Məhəmmədrza Məhdəvi Kani
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6678
Bu gün: 0
