Bütün təriflər (həmd, səna) aləmlərin Rəbbi olan Allaha məxsusdur! Allahın
seçdiyi bəndələri Məhəmməd (s), onun pak və məsum Əhli-beytinə salam olsun!
ÖN SÖZ
On dörd əsr öncə Ərəbistan yarımadasında zühur etmiş sonuncu ilahi peyğəmbər
həzrət Məhəmməd (s) bütün insanların hidayəti üçün Allah-taala tərəfindən göndərilmiş
sonuncu səmavi kitab sayılan Qurani-Kərimi gətirmişdir.
Bu səmavi kitab ilk növbədə islam Peyğəmbərinin (s) açıqlamaları və izahları ilə
islam dinində iki əsas və önəmli məxəzə çevrilərək Quran və sünnə adlanmışdır. Odur
ki, islam dini və maarifi ilə tanış olmaq istəyən hər bir şəxs ilk növbədə Qurana, daha
sonra isə hədis və rəvayətlərdən təşkil tapmış sünnəyə müraciət edir.
Quran və sünnədən düzgün və yetərli tərzdə bəhrələnmək üçün öncə xüsusi
elmlərə yiyələnmək zəruridir. Belə ki, Quranla bağlı "Quran elmləri", sünnə ilə bağlı isə
"hədis elmləri" barədə kifayət qədər elmi və məlumatı olmayanların bu iki məxəzdən
istifadə etməsi bir çox hallarda yanlıĢ nəticələrə səbəb olur.
"Quran və hədis elmləri ilə tanışlıq" adlı bu əsərin ilk hissəsi Quran elmləri, ikinci
hissəsi isə hədis elmlərinə aid edilmiş, hər bir hissədə Quran və hədis elmləri ilə bağlı
önəmli məlumatlar təqdim edilmişdir.
Ümidvaram ki, islam dininin önəmli və əsaslı elmlərindən sayılan Quran və hədis
elmləri sahəsində çəkdiyim bu kiçik zəhmət Allah-taala dərgahında qəbul olunacaq,
həmçinin islam şəriətinin sahibi həzrət Məhəmməd (s) və onun pak Əhli-beytinin (ə)
lütfünə layiq görüləcəkdir. İnşaallah!
Quran elmlərinin mənası
"Quran elmləri" ifadəsinin hansı mövzu barədə söz açdığı bu ifadənin zahirindən
başa düşülür.
"Quran elmləri" əslində "Quran" və "elmlər" ifadəsindən təşkil tapmışdır. Quran
İslam Peyğəmbərinə (s) nazil olmuş müqəddəs kitabımızın əsas və önəmli adı, "elmlər"
ifadəsi isə ərəb dilində "elm" (bilik) sözünün cəm formasıdır.
Bəzi Quran alimləri Quran elmləri ifadəsini yalnız Qurani-Kərimə aid olan bir
neçə müəyyən mövzular (Quranın tarixi, vəsfi, xüsusiyyətləri və s.) çərçivəsində
təsəvvür etsələr də bu ifadə müqəddəs kitabımız Qurani-Kərimlə tanışlığı yetirən bütün
elm və mövzulardan ibarət bir elmin adıdır. Buna misal olaraq "Quranın nazil olması",
"Quranın yazılması", "Quranın təfsiri", "Quranın tərcüməsi", "Quranın toplanması",
"Quranın qiraət növləri", "Quranın ecazkarlığı", "nasix" və "mənsux" mövzuları, "Quran
oxumaq qaydaları", "Quranın təhrif olmaması" və digər bu kimi mövzuları qeyd etmək
olar.
Qeyd etmək lazımdır ki, həm qədim zamanlarda, həm də hal-hazırda Qurana aid
olan bəzi mövzular müstəqil bir fənn və ya incəsənət növünə çevrildiyi üçün Quran
elmləri cərgəsindən xaric olmuş və buna görə də adətən alimlər Quran elmləri
kitablarında danıĢarkən bu kimi mövzulardan söz açmırlar. Həmçinin, Qurani-Kərimdə
bəyan olumuş müxtəlif mövzuları (Quran əhvalatları, əqidəvi məsələlər, şəriət
göstərişləri və s.) Quran elmləri deyil, Quran maarifi adlandırmaq daha
məqsədəuyğundur. Baxmayaraq ki, Qurani-Kərimlə əlaqədar olan hər bir elm, xüsusilə
də Quran maarifi və təfsiri əslində "Quran elmləri"ndən sayılır.
Doktor Sübhi Saleh bu barədə yazır:
"(QURAN ELMLƏRI) QURANI-KƏRIMLƏ BAĞLI
MƏSƏLƏLƏR (MÖVZULAR) MƏCMUƏSINDƏN
IBARƏTDIR. BUNA MISAL OLARAQ QURANIN
NAZIL OLMASI, YAZILIġI, TOPLANMASI,
(MÖVCUD) MÜSHƏFLƏRDƏ TƏRTIB SIRASI,
LƏFZLƏRININ TƏFSIR EDILMƏSI, HƏMÇININ,
XÜSUSIYYƏTLƏRI VƏ HƏDƏFLƏRININ BƏYAN
EDILMƏSINI GÖSTƏRMƏK OLAR."
Dahi ustadımız Əllamə Şeyx Məhəmməd Hadi Mərifət isə bu barədə belə yazır:
1 -"Məbahisun fi ulumil-Quran", Sübhi Saleh, səh: 10.
4
"Quran elmləri" Quranı tanımaq və onun müxtəlif məqamları barədə məsələlərə aid
olan bir termindir. "Quran elmləri" ilə "Quran maarifi"nin fərqi "Quran elmləri"nin
(Quranın) xarici bəhslərinə aid olub onun təfsir baxımından mənasına aid olmayan bir
mövzu olduğu, "Quran maarifi"nin isə Quranın daxili mənası və onun ehtiva etdiyi
mövzulara aid olması, habelə bir növ mövzu əsasında olan təfsir sayılmasından
ibarətdir... "Quran elmləri" Quranı tanımaq və onun müxtəlif məqamlarını dərk etmək
üçün ilkin mövzuları özündə ehtiva edir. Burada vəhy, Quranın nazil olması, Quranın
nazil olma müddəti və tərtib sırası, surə və ayələrin nazil olma səbəbi, Quranın
toplanması, Quran katibləri, Quran müshəflərinin vahid formaya salınma prosesi,
Quranın qiraət növlərinin peyda olması, qiraətdə ixtilafın mənşəyi, Quranın təhrif
olmaması, Quranda nəsx məsələsi, Quranda mütəşabih (oxşar mənalı ayələrin) olması,
Quranın ecazkarlığı və s... Kimi mövzulardan söz açılır."1
Unutmayaq ki, tarix boyu alimlər tərəfindən Quran elmləri mövzusunda yazılmış
kitablar müqəddəs Quranda olan bütün elmləri və incəlikləri ehtiva edə bilməz. Bu kimi
kitabları Qurani-Kərim kimi sahilsiz bir dərya qarşısında kiçik bir damcıya bənzətsək
yanılmarıq. Əlbəttə, Quran elmlərinin sayı barədə xüsusi bir ədədi təqdim etmək olduqca
çətin bir məsələdir. Lakin hər halda Quran elmləri və maarifinin olduqca zəngin və
çoxsaylı olması inkaredilməz bir məsələdir.
"Quran elmləri" barədə tərtib edilmiş əsas məxəzlər
"Quran elmləri" mövzusunda tərtib edilmiş əsərlərin bəzisi malik olduqları
hərtərəfli ehtiva və çoxsaylı mövzulara əsasən bu sahədə əsas məxəz və mənbə sayıır.
Burada uyğun mövzuda tərtib edilmiş əsas məxəzlərlə tanış oluruq:
1. "Fəzailul-Quran", Əbu-Übeyd Qasim ibn Səllam Herəvi (vəfatı: 224 h. q.);
2. "Əl-Əqlu və fəhmul-Quran", Haris ibn Əsəd Mühasibi (vəfatı: 234 h. q.);
3. "Fünunun-əfnan fi əcaibi ulumil-Quran", Əbül-Fərəc Əbdür-Rəhman ibn Əli
ibn Cövzi (vəfatı: 597 h. q.);
4. "Əl-Bürhan fi ulumil-Quran", şeyx Bədrəddin ZərkeĢi (vəfatı: 794 h. q.);
5. "Əl-İtqan fi ulumil-Quran", şeyx Cəlaləddin Süyuti (vəfatı: 911 h. q.);
6. "Mənahilul-irfan fi ulumil-Quran", ġeyx Məhəmməd Əbdül-Əzim Zərqani;
1 -"Ulumi-Qurani", Əllamə Mərifət, səh: 7-8.
7. "Ət-Təmhid fi ulumil-Quran", Əllamə şeyx Məhəmməd Hadi Mərifət;
Müasir dörvdə Əllamə Mərifətin Quran elmləri ilə bağlı tərtib etdiyi və eyni halda
uyğun mövzuda əsas və önəmli məxəzlərdən biri sayılan "ət-Təmhid fi ulumil-Quran"
adlı əsəri əvvəllər 6 cilddə nəşr edilsə də sonralar 10 cilddə hazırlanaraq nəfis şəkildə
işıq üzü görmüşdür. Həmin əsərdə Quran elmlərinin vəhy, Quranın nazil olması, surə və
ayələrin nazil olma səbəbi, Quranın toplanması, qiraət növləri, nəsx, möhkəm və
mütəşabih, Quran ecazkarlığı, Quranın təhrif olmaması, Quran əhvalatları, Quran və
hormonotika, Quran tərcüməsi və təfsiri, həmçinin, Qurani-Kərimlə bağlı sual və
iradların cavabları kimi mövzulardan söz açılmışdır.1
Əllamə Mərifət bu möhtəşəm əsəri elmi araşdırmalar və tədqiqat əsasında qələmə
alaraq onun Quran elmləri sahəsində sözün əsil mənasında elmi məxəz olmasına şərait
yaratmışdır.
1 -Bax: "Aşenayi ba ulume-Quran", Səidi Rövşən, səh: 23-25
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6734
Bu gün: 2
