Heç kimə gizli deyil ki, XXI əsri başqa dövrlərdən fərqləndirən ən önəmli özəllik, bu
dövrdə texnologiya ilə bağlı bir çox sistemlərin kəşf olunmasıdır. Xüsusilə də, müasir
dünyamıza xas olan internet sisteminin sürətlə güclənməsi və bu sehrli sistem nəticəsində
dünyanın bir guşəsində əyləşib, başqa guşəsilə çox rahatlıqla əlaqə saxlamaq, bizləri
yaşadığımız əsrin potensial gücünün aktivləşdiyinin fərqinə varmağa sövq verdirir.
Texnologiyanın nəticəsində xalqlararası rabitənin güclənməsi, səbəb olur ki,
insanlar bir-birlərinin dini ayinlərini yaxından müşahidə edib, onların inancları haqda
daha artıq şəkildə maraqlansınlar. Elə bu səbəbdən, belə nəzərə gəlir ki, bu kitab vasitəsi
ilə, əziz xalqımızı, xüsusilə də, dini sahələrdə axtarış aparan tədqiqatçıları dünyanın
məşhur dinləri ilə tanış edərək, onlara müqəddəs dinimiz İslamın başqa dinlərdən nə
qədər üstün olduğunu göstərməklə yanaşı, qarşıya çıxan yeni şübhələrin və dinimizə
yönələn anti-təbliğat xarakterli mülahizələrin də qarşısını almış olaq.
Həmçinin İslam peyğəmbəri Hz. Məhəmmədin (s) bu kəlamına diqqət etdikdə: "Elm iki
qisimdir; dinlərə aid elm və bədənlərə aid elm”1 insanın başqa dinlərə aid olan axtarış
hissini daha artıq stimullaşdırır. Doğrudur ki, qeyd etdiyimiz hədisin izahında müxtəlif
fikirlər söylənilmişdir, amma bu hədisin bariz nümunəsinin digər dinlər haqda olan
axtarışın əsl elm kimi qiymətləndirilməsini inkar etmək olmaz. Çünki hədisdə "ا ديامَاأل ُلمِع”
(elmül-ədyan) dinlər ilə bağlı elm ifadəsi işlənilməkdədir.
Hər halda, bu kitabı yazmaqda əsl məqsədimiz bir növ dinlərarası müqayisəli şəkildə
araşdırmaq olmuşdur. Elə buna görə də, qarşınızdakı kitabın əsl mətləbləri dünya dinlərinin
köklü mənbələrindən olmuş, yaxud da onların tanınmış alimlərinin yetişdikləri
nəticələrə istinad edilərək verilmişdir.
Xatırladaq ki, kitabda toxunulmuş mövzular dinlərin köklü etiqadları əsasında tənzimlənmişdir.
Ümidvarıq ki, "Dünya dinləri ilə tanışlıq” adı ilə hazırlanmış bu əsər, həqiqət axtaranlara
onu tapmaqda, müsəlmanlara etiqadlarının möhkəmlənməsində faydalı olacaq, inşaallah.
Amin!
Birinci bölüm
İlk öncə xatırladaq ki, mənşəcə Hindistan torpaqlarına aid olan hind dinləri iki qrupa
ayrılır:
1 Biharül-ənvar, c. 1, səh. 220
A. Hindu dinləri
B. Hind dinləri
Bu dinlərin üç əsas fərqi vardır:
1. Hindu dinlərinin bani və təsisçiləri məlum deyildir. Əlbəttə, hindu dinləri tarixində
böyük rəhbərlərdən və müəllimlərdən söhbət açılır. Amma müəyyən bir şəxs ortaya
çıxarılmır ki, hindu dinlərinin banisi və təsisçisi kimi tanınsın. Müasir zamanda ortaya
çıxan hindu məktəblərinin nəzəriyyə sahibləri də, hindu dinlərinin təsisçisi sayıla bilməz.
Amma hind dinlərinin bani və təsisçiləri məlum şəxslərdir.
2. Diqqət etmək lazımdır ki, hindu dinlərində müəyyən bir əqidə sistemi mövcud deyildir.
Xüsusi nəzm və qanunla tənzimlənmiş ali dini rəhbərlərə malik deyildir ki, dini təlimləri
tam nizamla tənzimlənmiş olsun. Hindu dinləri saysız-hesabsız məzhəblərə, qollara
malikdir. Dini mərasimləri icra edən və yaxud dini kitablara təfsir yazan ruhani və alimlər
dini təlimləri tam nizamla tənzimləməyə qadir deyildir. Çünki onlarda olan ciddi
pərakəndəliyi nəzərə alarsaq, demək olar ki, bu iş qeyri-mümkündür. Amma hind dinləri
müəyyən əqidə sisteminə malikdir.
3. Vedalar (qüdsi kitablar) hindu dinlərinin ilham qaynağıdır. Bir növ hindu olmağın
nişanəsidir. Amma hind dinlərində belə deyildir. Əlbəttə, bu barədə də, tam fikir ortaya
qoymaq mümkün deyildir.
Hindu dinlərinin kənarında olan hind dinləri sırasında Cayna1, Buddizm və Siqh dinini
qeyd etmək olar.
Hindu dini mənbələri
Hind, xüsusilə də hindu dini-fəlsəfi mənbələri yarandığı tarixlərə görə iki qrupa bölünür:
1 - Cayna dini miladdan altı əsr öncə yaranmış qədim dini-fəlsəsi təlimlərdən biridir. Bu dində "müqəddəs
azad və xilas olmuş təbliğatçı" ünvanı ilə 24 alim vardır. Caynanın (Jina) mənası "qələbə çalan" deməkdir.
24 məşhur və müqəddəs alim də, öz hisslərinə qələbə çaldığı üçün kamil azadlığa çatmışdır. Cayna dini iki
əsas məzhəbə bölünmüşdür: Şivitambara və Digambara. Bu iki məzhəbin arasında fəlsəfi baxışlarındakı
fərqlərdən çox, məzhəbi ayinlərdə əsaslı fərqlər mövcuddur. Digambara radikal və mühafizəkardır. Onun
təlimlərinə əsasən, Caynanın ardıclıları dünyadan tam şəkildə üz döndərməli, paltarları belə olmamalıdır.
Şivitambara isə ağ paltarlar geyməyi tövsiyə edir. Bu dinə görə, varlıq aləmi iki hissəyə ayrılır: Civə (ruh)
və Aciva (cansız maddi aləm; maddə, zaman, məkan, hərəkət, sükunət). Cayna təfəkkürünə əsasən insan
ruhunun varlığını idrakla dərk edə bilər. Cayna təlimləri: "yalan, oğurluq, şəhvətpərəstlikdən uzaq qalmaq,
qənaət etmək, lazımsız səfərlərdən çəkinmək, sadə həyat tərzi sürmək, bacardığımız qədər pislikdən uzaq
qalmaq, müəyyən bir müddətə diqqət məşqi etmək, qısa müddətli tərki-dünya olmaq, bəzən təklikdə
olmaq, rahiblərə və dindarlara səxavətlə bəxşiş vermək”. Əlbəttə, Cayna məktəbində Allaha inam
mövcud deyildir. Hal-hazırda Hindistanda bir milyondan çox Cayna dininin tərəfdarları var._ Hind fəlsəfi
məktəbləri ilə tanışlıq, Satiş Çandra Çatri və Drindra Muhan Data, səh. 221-156
Vedalar dövranı
Miladdan 2500 il əvvəl. Vedalar dövrünə aşağıdakı kitablar daxildir:
1) Samhitalar (Samhitas). Samhitalardan məqsəd xüsusi Vedalardır. 2) Brahmanlar
(Brahmanas). 3) Aranyakalar (Aranyakas). 4) Upanişadlar (Upanisads).
Əsas Vedalar dörd kitabdan təşkil tapmışdır. Rigveda, Samaveda, Yacurveda,
Atharvaveda. Bu kitablar bütövlükdə Samhita - "Məcmuə" adlanır.
Veda (vid) "elm" deməkdir. Hindu inancına görə Vedalar qədim, əbədi-əzəlidir. Çox
qədim zamanlarda Rişi (cənab) adlanan folosoflara vəhy edilmişdir.
Rişi Sanskrit dilində "ali həqiqəti görən nurlu şəxs" -deməkdir. Filosoflardan fərqli olaraq,
Rişilər həqiqəti bilməkdən əlavə, onu görürlər.
Vedalar nəğmələr, dualar, tarixi xatirələr və ayinlərdən ibarətdir. Həmçinin tanrılara xitab
olunur. Vedalarda cismi, maddi və mənəvi ehtiyacları ödəmək üçün münacatlar və zikrlər,
habelə şükür, arzu və bəddua tərzindəki dualar mövcuddur. Həmçinin, cin, şeytan, tilsim
və cadugərin şərrini təsirsiz etmək üçün zikrlər də qeyd olunmuşdur. Xəstəliklər və şəfalı
bitkilər barəsində də məlumat verilmişdir. Vedalara görə, qanun və hökmlərin dəqiq
formada qurbanlıq (vajna) mərasimlərində icra edilməsi şərtdir. Bəzi Vedalar yüksək,
bəziləri alçaq səslə oxunur.
Rigveda ən köhnə və əsas veda sayılır. Onun yazılma tarixini miladdan 1200-5000 il
öncəyə aid olduğuna inananlar da vardır.1
1 - Rigveda nəğmələrlə ardıcıl olaraq "tanrıları" mədh və sitayiş edir. Xüsusilə də, ilk olaraq Agni adlı od tanrısını.
Ardınca isə başqa təbiət tanrılarından bəhs edilir. Samaveda 1749 cümlədən ibarətdir. Buradakı cümlələrin yalnız
yetmiş beşi Rigvedada mövcud deyildir. "Saman" melodiya deməkdir. Samaveda Vedaların mütaliə və qiraət şəklini
Brahmin adlı ruhani kastasına təlim verir. Burada müxtəlif tanrılar Agni, İndra, Soma və sairləri dualarla sitayiş
edilir. Samavеda mеlodiyalar vеdasıdır. Riqvеdadan istifadə olunan ayələrdən və rahiblər tərəfindən oxunan melodik
ilahilərdən ibarətdir. Samaveda da qurban zamanı rahiblər tərəfindən oxunur.
Yacurveda da müxtəlif nəğmələrə və nəsr şəklində yazılmış mətnlərə malikdir. Onun yazılma dövranını araşdırdıqda,
Yacurvedanın kastaların mövcud olduğu zamanlarda qələmə alınması aşkar şəkildə görülür. Ayinlər, mərasimlər,
dini ibadət növləri açıq şəkildə ruhani kastasının başçılığı ilə icra edilməsinə təkid edilir. Demək olar ki, Yacurveda
da qurbanla bağlı ilahi formullar vеdasıdır. Bu kitab iki yеrə ayrılır: Ağ Yacurvеda və Qara Yacurvеda. Bəzi hissələri
nəsr şəklində, bəzi hissələri də nəzm şəklindədir. Atharvavedanın yazılma tarixi dəqiq məlum deyildir. Onun sonrakı
əsrlərə məxsus olduğunu söyləyənlər də vardır. Bu kitabın müraciət etdiyi şəxslər, hindu rahibləridir.
Atharvavedanın əsas bölümü Brahmin kastasına məxsus olan ruhanilərə aiddir. Atharvavеda mistik parçalardan
ibarətdir. 730 ilahidən ibarət olan adı çəkilən vеda brahmanlar tərəfindən oxunulur.
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6677
Bu gün: 0
