Halhazırda dinin rastlaşdığı mühüm məsələlərdən biri insanın dindən intizarıdır. Qarşıya
çıxan suallardan bəziləri bunlardır: İnsanın dinə ehtiyacının dəlili nədir? İnsanın nə cür
çatışmamazlığı vardır ki, dindən başqa heç bir şey onu aradan qaldıra bilməz? Din
insanın bütün ehtiyaclarını ödəyir, ya insan ehtiyaclarının bir hissəsi ağlın və elmin
öhdəsinə buraxılır? Bütün qanunların əsası dini olmalıdır, ya bəzi qanunların dini
olmasına ehtiyac yoxdur? Din yalnız dəyərləri bəyan edir, ya elmi məsələlər də dində
bəhs olunur? Dinin proqramı insanın mənəvi və axirət həyatını təmin etməkdir, ya
dünyəvi və ictimai məsələlər üçün də dində müəyyən proqramlar nəzərdə tutulub? Dində
təklifi və vəzi hökmlər bəyan olunur, ya əxlaq və hisslərin necə kontrol olunmasına da
yer verilir? Cəmiyyət öz ehtiyaclarını həll etmək üçün onlara cavab verməyə qadir ola
biləcək həddə elmi cəhətdən inkişaf etsə yenə də dinə ehtiyac qalacaq, ya elm təklikdə
insan ehtiyaclarını hərtərəfli ödəmək üçün kifayət edəcək?
BU VƏ BUNUN KIMI BIR ÇOX SUALLARIN CAVABI
MƏHZ BU KITABDA BƏYAN OLUNACAQ. ANCAQ
ƏVVƏL BU BƏHSIN TARIXI, SƏBƏBLƏRI VƏ KƏLAM
ELMINDƏ MÖVQEYINƏ IŞARƏ VURACAĞIQ. BÜTÜN
BUNLARDAN SONRA INSANIN DINDƏN EHTIYACLARI
MƏSƏLƏLƏRININ ƏSASLARINA TOXUNACAĞIQ.
Bəhsin tarixi
XVIII əsrdən öncəyə kimi fəlsəfəçilər və alimlər ilahiyyatçıların nəzərlərini, xüsusilə
Allahın vücudunun isbatı üçün gətirilən dəlilləri və digər etiqadi məsələləri nəzərdən
keçirərək bəzilərini qəbul edir, bəzilərini islah edir, bəzilərini də rədd edirdilər. Dinin
insan həyatında rolu barəsində qətiyyətlə bir söz demirdilər. Makyovel, Habz və Con Lak
kimiləri də dinsizlikdə ittiham edilirdilər.
Lakin XVIII əsrdə gözlənilmədən, keçmişin əksinə olaraq din və onun mənşəyinə
müraciət edilməyə başlanıldı.
Bununla da dinin dünya ilə əlaqəsini araşdırmağa çalışaraq müxtəlif nəzəriyyələr irəli
sürməyə başladılar.
Düzdür, hələ də bu nəzəriyyələrin irəli sürülmə səbəbi aydın deyil. Hələ də məlum deyil
ki, səbəb din və elm arasında olan ixtilafın aradan qaldırılıb həll olunması, humanizm
nəzəriyyəsinin- insan hər bir şeyin mehvəridir, Allahdan asılı deyil- həll olması,
hormonotik nəzəriyyənin meydana gəlib onun dini anlayışlarla əlaqısinin araşdırılması,
ya da ümumiyyətlə insanı bu cür nəzəriyyələri irəli sürməyə vadar edən elmin inkişafı
olmasıdır.
Lakin bu məsələlərin XVIII əsrdən dinə qarşı yaranan təkəbbür müqabilində irəli
sürüldüyü qətidir.
Amma şərqdə İslamdan öncə insan həyatında dinin inkar olunması fikri Hind
berahnası tərəfindən irəli sürülüb. Onlar nübuvvəti inkar edir, şübhələrin çoxluğu
üzündən peyğəmbərlərin besətinin əqli cəhətdən ağlasığmaz olduğunu iddia edirdilər.
İslam zühur edəndən və kəlam elmi yaranandan sonra islam kəlamçıları insanın dindən
intizarı məsələsini nübuvvət bəhslərinə daxil etdilər. Nübuvvət bəhslərində ağıl ilə isbat
olunur ki, insan vəhy və risalət olmadan səadət dolu həyat sürə bilməz. Daha yaxşı olar
ki, gəlin insanın dindən intizarı məsələsinin əsaslarına toxunaq.
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6714
Bu gün: 1
