1)İxlasın nişanələri
Bu bölmədə hədisləri misal gətirib sonra da ondardan nəticə çıxaracağıq:
*Peyğəmbər(s) buyurdu:
".....Müxlisin dörd əlaməti vardır: qəlbi pak, bədən üzvləri sağlam, xeyri çox, sirri isə təhlükəsizdir.”
Əmirəlmöminin(ə) buyurmuşdur:
"......Əməlləri, davranışı aşkarda və gizlində eyni olan şəxs, həqiqətən, öz əmanətini ödəmiş, ibadətini isə saflaşdırmışdır......”
*”İxlasın əsası günahdan çəkinməkdir.”
*”Pərhizkarlıq müxlislərin qaydasıdır.”
*”Xalis ibadət insanın Allahdan başqasına ümid bağlamayıb günah işlətməkdən savayı bir şeydən qorxmamasıdır.”
*İmam Baqir(ə) buyurur:
"Ümidi məxluqdan kəsilmiş şəxsdən başqa heç bir abid Allaha layiq ibadət etmir. Bu zaman Allah-təala buyurur: "Bu, mənim xalis bəndəmdir.” Sonra onu əzizləyib mehribanlıqla qəbul edər.”
*İmam Sadiq(ə) belə buyurmuşdur:
"Xalis əməl odur ki, Allahdan başqa bir kəsin səni tərifləməsini istəməyəsən.”
*İmam Sadiq(ə)-dən nəql olunur:
"Allaha xatir etdiyi əməllərə görə xalqın onu tərifləməsini sevməyən şəxsdən başqa heç kim ixlasın mahiyyətinə vara bilməz.”
*Başqa bir hədisdə isə belə nəql olunur: «Peyğəmbər (s)-dən soruşdular: "İnsanın nicatı nədədir?” Buyurdu: "Nicat yalnız və yalnız ibadəti insanların razılığına görə yerinə yetirməməkdədir.”
Qeyd:
Burada bir məsələni qeyd etməyi özümüzə borc bilirik. Başqalarının tərifinə görə, hər hansı bir xeyir işin görülməsi riya adlanır, çünki burada təkanverici qüvvə xalqdır. Əgər xeyir əməldən məqsəd yalnız Allahın razılığını əldə etmək və əmrinə itaət etmək olarsa, əməl sahibinin təriflənərkən xoşhal olmasına baxmayaraq, bu, riya deyil. İnsanın müvəffəqiyyət və yaxşı ad qazanmağı sevməsi, məğlubiyyət və pis ada qarşı son dərəcə nifrət bəsləməsi təbii haldır. Beləliklə, belə bir hal riya və özünü göstərməyə dəlalət etmir.
Həzrəti-İbrahim Allah-təaladan belə istəyir:
"Sonra gələnlər arasında mənə yaxşı ad qismət et! (Gələcək nəsillər məni həmişə yaxşı yad etsinlər, xatirimi əziz tutub adımı hörmətlə çəksinlər!) («Şüəra» - 84).
Sözsüz ki, insanların tərifi, tənqidi, məzəmməti və razılığı əməlin əsasına, yaxud onun keyfiyyətinə təsir göstərərsə, burada ixlas şübhə doğurur.
Zirarə belə nəql edir: «Bir gün İmam Baqir(ə)-dən soruşdum:
-Biri xeyir iş tutarkən başqasının onu gördüyünü duyub sevinərsə, bu, riya hesab olunarmı?
Həzrət buyurdu:
-Bunun heç bir eybi yoxdur, çünki hamı yaxşılıqlarının digərləri arasında aşkar olmasını sevir, lakin insan ehtiyatlı olmalıdır ki, xeyir əməlləri camaatın tərifinə görə yerinə yetirməsin .
Başqa bir hədisdə belə söylənilir:
Peyğəmbər(s)-dən soruşdular: «İnsanın xeyir əməlinə görə cəmiyyətin onu tərifləməsi haqda nə deyə bilərsiniz?» Buyurdu: "Bu, möminə nəqd verilən dünya mücdəsidir. Bir mücdə də axirətdə veriləcəkdir. Allah-təala «Quran»da bu barədə belə buyurur:
"Bu gün sizin mücdəniz altından çaylar axan cənnətlərdir.”
Demək, insanın əsas məqsədi yalnız Allahın razılığını qazanmaq və onun əmrlərinə itaət etməkdirsə, ətrafdakıların tərifi və təriflənənin sevinməsi riya olmayıb ixlasla heç bir təzad təşkil etmir. Bu başlığı verdikdən sonra belə bir sual ortaya çıxır: başqalarını yaxşı işlərə təşviq etmək ixlasa ziddirmi?
Hədislərdən belə başa düşülür ki, belə işlər ixlasa zidd olmayıb, onu qüvvətləndirir. Çünki ixlasda ən mühüm amil ibadətdə səmimiyyətdir. Başqalarını xeyir əməllərə dəvət etmək, yaxud əqidə və məzhəbi qəbul etmək kimi üstünlük təşkil edən amillər ixlasa zidd olmamaqdan əlavə, onun keyfiyyətini bir az da artırır.
Übeyd adlı bir nəfər deyir: «İmam Sadiq(ə)-dən soruşdum:
-Ətrafdakıları cəzb edib namaza həvəsləndirmək üçün namazını gözəl avaz və təmiz qiraətlə qılan riya etmirmi?
İmam Sadiq (ə) buyurdu:
-Xeyr, bu, riyaya aid olan hallardan deyildir.»
Məşhur bir hədisdə İmam Sadiq(ə) buyurur:
«Camaatı (haqq yoluna) təkcə sözlə dəvət etməyin. Onlar gərək sizdən təqva, fədakarlıq, namaz və başqa xeyir əməllər də görsünlər, çünki bu, yaxşı işləri təbliğ etmək üçün ən gözəl vasitədir.” Bu hədislərdən belə başa düşülür ki, ibadətlərdə bəzi xeyirli niyyətlərə üstünlük vermək heç də ixlasa zidd deyildir. Əksinə, bu kimi hallar məqbul sayılır, çünki hər iki niyyət mənəvi dəyərə malikdir. Burada heç bir şəxsi və maddi qərəz yoxdur. Əslində belə niyyətlərdən istifadə etməklə insan bir oxla iki hədəfi nişana almış, yəni həm öz vəzifəsini yerinə yetirir, həm də başqalarını xeyir və yaxşılığa dəvət etmiş olur. Buna görə də vacib ibadət və sədəqələrin aşkarda verilməsini gizlində verilməsindən üstün tutmuşlar. Müstəhəb əməllər və ianələr isə bunun əksinə olaraq gizlində verilsə, daha yaxşı olar. Çünki vacib əməllərdə riya ehtimalı müstəhəblərdən daha azdır. Demək, başqalarının həvəsləndirilməsi üçün bu qəbildən olan vacib əməllərin aşkarda həyata keçirilməsi yaxşı qarşılanmışdır. Amma müstəhəb əməllərdə riyanın yaranmasına çox ehtimal olduğundan gizlində həyata keçirilməsi məqsədəuyğun bir işdir. Əgər bir nəfər özünə tam surətdə arxayındırsa və onda heç bir riya şübhəsi yaranmayacağına əmindirsə, insanları cəlb etmək üçün müstəhəb əməlləri aşkarda yerinə yetirə bilər.
Nəticə
Təlim və həvəsləndirmə ikinci dərəcəli olub, Allah qarşısında itaət etmək kimi əsas məqsəd daşıyarsa, bunun ixlasa heç bir ziyanı olmaz. Başqa sözlə, insanın ibadət və itaətə hazırlığı yüksək dərəcədə olarsa və Allah əmrindən başqa fikrində heç bir qərəzi olmazsa, onu yerinə yetirməkdən əl çəkməz. Belə bir vəziyyətdə (başqalarını həvəsləndirmək kimi) xeyirli niyyətlər heç bir maneə törətmir. Lakin bu niyyətlər ibadətin əsasını təşkil edərsə, bunların olması ilə ibadət öz mahiyyətini itirərsə, fəqihlərin fitvalarına əsasən, belə ibadətlər batildir.
Müəllifin fikrincə, üstünlük təşkil edən xeyirxah niyyətlər ibadətin əsası ilə yox, onun keyfiyyəti ilə bağlıdırsa, ixlasla ziddiyyət təşkil etməyib əməlin batil olmasına səbəb olmaz. Məsələn, əgər bir şəxs namazı Allahın əmrinə itaət etmək məqsədilə qılarkən başqalarını həvəsləndirmək üçün namazın qiraət (qrammatik cəhətdən düzgün oxunuşuna) və gözəlliyinə çox diqqət yetirərsə, yaxud birini ayıltmaq üçün hər hansı bir zikri ucadan oxuyarsa, namazı batil olmaz. Sözsüz ki, səsin gözəllik və düzgün oxunuşa riayət etmə həvəsləndirmək niyyətilə yox, özünü göstərmə məqsədilə olarsa, bu, riya hesab olunur. Belə olan halda ibadətin düzgünlüyü də şübhə altına düşür.
Digər tərəfdən, savab qazanmaq, əzabdan qurtarmaq, yaxud ehtiyacların ödənilməsi üçün edilən hər hansı bir ibadətin (ixlasla) səmimiyyətlə heç bir ziddiyyəti yoxdur. Buna görə də «Quran» ayələrində və hədislərdə bəndələrin ruhlandırılması üçün savab və əzab barədə çox söylənilmiş, hədis alimləri tərəfindən bu haqda çox kitablar yazılmışdır. Həmçinin duaların qəbul olunmasına görə də xüsusi ibadət və zikrlər öyrədilmişdir. Bir sözlə, Allah dərgahından diləmək və onun geniş mərhəmətinə sığınmaq (ixlas) səmimiyyətlə heç də təzad təşkil etmir. Əksinə, ixlas, səmimiyyət elə budur.
Üçüncü hissə:
İxlasın fayda və nəticələri
1) Qəlbin bəsirəti və nurlanması:
Peyğəmbər(s) buyurmuşdur:
"Bəndə qırx gün ardıcıl olaraq əməlləri səmimiyyətlə yerinə yetirərsə, hikmət və mərifət qəlbindən dilinə axar.”
2) Hikmət və mərifət:
Hikmət, mərifət ixlasın fayda və təsirlərindən biridir. Bu məsələyə yuxarıdakı hədisdə toxunuldu.
3) Bütün məxluqların (müxlis) insan qarşısında ram olması:
"Şübhəsiz, hər şey mömin qarşısında boyun əyib ona tabe olar. Bəndə əgər müxlis (saf niyyətli) olarsa, Allah- təala onun qorxusunu hər şeyin, hətta yerin həşəratlarının, göyün quşlarının belə qəlbinə salar.”
4) İxlas sayəsində Tanrının nəzəri həmişə bəndə üzərində olur.
Allah-təala buyurur: «Əgər bəndəm safniyyətli və Allahsevər olarsa, onun bütün işlərini öz öhdəmə götürərəm.”
5) Səadət və kama çatmaq:
Əmirəlmöminin(ə) belə buyurmuşdur:
«Xoşbəxt olmaq istəyirsizsə, əməllərinizi saf niyyətlə görün.»
«İxlas ən böyük səadətdir.»
6) Əməllərin qəbul olunması:
Sevimli Peyğəmbər (s) buyurmuşdur:
«Ey müsəlmanlar! Əməllərinizi Allah-təala üçün saf niyyətlə yerinə yetirin, çünki Tanrı yalnız safniyyətli əməli qəbul edir.»
7) İbadətin kamilliyi:
Doqquzuncu imam həzrəti-Cavad(ə) buyurur:
«İbadətin ən üstünü ixlasdır.»
İbadətin əsasında səmimiyyət durur. Qalan əməllər saf niyyət sayəsində ibadət kimi formalaşaraq kamilləşir.
İxlasın fayda və təsirləri, sözsüz ki, saydıqlarımızdan daha çoxdur. Maraqlananlar aidiyyatı olan kitablara müraciət edə bilərlər.
Bəhsin xülasəsi:
Söylədiklərimizdən belə anlaşıldı ki, islamda əməlin kəmiyyətindən çox, onun keyfiyyətinə daha artıq əhəmiyyət verilir. Başqa sözlə desək, Allah dərgahında dəyərli hesab olunan saf niyyətdir. Əməlin çoxluğu Tanrıya yaxınlaşmağa səbəb ola bilməz. Mövzu ilə bağlı məsumlardan bəzisinin həyatına aid əhvalatları burada qeyd etsək, məqsədəuyğun olardı. Ümid edirik ki, biz hamımız o ali Cənabların həyatını özümüzə örnək götürüb onların ardınca gedəcəyik.
Həzrəti Əli (ə)-nin ixlasından bir nümunə.
Rüku halında sədəqə:
Əmirəlmöminin(ə) rüku halında ikən barmağındakı üzüyünü fəqirə verdi. Sonra bu ayə nazil oldu:
"Sizin haminiz (rəhbəriniz, mövlanız) Allah, Onun Peyğəmbəri və namaz qılıb rüku halında zəkat verən imanlı şəxslərdir.” («Maidə» - 55).
Yuxarıdakı ayənin o Cənab barədə nazil olmasının səbəbi heç bir təmənna, təşəkkür gözləmədən İmamın bu işi yalnız Allahın razılıq və məhəbbətini qazanması üçün etməsidir.
Peyğəmbər(s) Məkkədən Mədinəyə mühacirət etmək qərarına gəldikdə Əmirəlmöminin(ə) Onu qorumaq və Allahın razılığı naminə Peyğəmbər(s)-in yatağında yatdı. Bununla bağlı aşağıdakı ayə nazil oldu:
"İnsanların eləsi də vardır ki, Allahın razılığını qazanmaq yolunda (Allah rizası üçün) öz canını fəda edər. Allah Öz bəndələrinə qarşı çox mehribandır!” («Bəqərə» - 207).
«Həl-əta» («İnsan») surəsinin nazil olması:
«Həl-əta»surəsi Peyğəmbər(s) Əhli-beytinin şərəfinə nazil olmuşdur. İbn Abbas bu barədə yazır: «İmam Həsən(ə)-lə İmam Hüseyn xəstələnmişdi. Peyğəmbər(s) səhabələrindən bir neçəsi ilə uşaqlara baş çəkərkən belə buyurdu: "Ey Əbülhəsən! Övladlarının tezliklə sağalması üçün nəzir etsəydin, yaxşı olardı.” Sonra Əli(ə), Fatimə(s.ə.) və onların xidmətçisi Fizzə nəzir etdilər ki, əgər uşaqları sağalarsa, üç gün oruc tutarlar.
Həzrəti Həsən (ə)-lə həzrəti-Hüseyn (ə) sağaldıqdan sonra onlar öz əhdlərinə sadiq qalıb verdikləri sözü yerinə yetirdilər. Əmirəlmöminin (ə) üç kiloqram arpa borc aldı, Fatimə(s.ə.) onun üçdə birini dəyirmanda üyüdüb ailənin sayına görə beş çörək bişirdi. İftar açarkən qapıya bir dilənçi gəlib dedi: «Salam olsun sizə ey Mühəmməd(s)-in Əhli-beyti! Zavallı bir müsəlmanam. Mənə bir az yemək verin. Allah əvəzində sizə behişt yeməkləri əta edər». Onlar iftar açmaq üçün özlərinə götürdükləri çörəyi dilənçiyə verdilər, gecə su ilə iftar açıb ac yatdılar.
İkinci gün oruc tutdular. İftar açarkən bir yetim uşaq gəlib kömək istədi. Həmin günü də fədakarlıq edib yeməklərini ona verdilər. Özləri isə iftarı su ilə açdılar.
Üçüncü gün oruc tutub gün batarkən bir əsir gəlib ac olduğunu bildirdi. Rəsuli-əkrəm (s)-in Əhli-beyti əvvəlki iki gün olduğu kimi, yeməklərini ona verdilər. Səhər həzrəti-Əli(ə) övladlarının əlindən tutub Peyğəmbər(s)-in hüzuruna gətirdi. Allahın Elçisi (s) onların aclıqdan taqətdən düşdüyünü müşahidə edib buyurdu: «Sizi bu halda görmək mənə çox ağır gəlir.» Sonra Peyğəmbər(s) ayağa qalxıb onlarla birgə Fatimə(s.ə.)-nin evinə gəldi. Gördü, qızı mehrabda ibadət edir, aclıqdan o qədər arıqlayıb ki, gözləri dərinə düşüb. Peyğəmbər (s) bu halı müşahidə etcək çox narahat oldu. Bu zaman Cəbrail nazil olub dedi: "Ey Mühəmməd! Al bu mübarək surəni. Allah-təala belə bir ailəyə görə səni təbrik edir.” Sonra mübarək "Həl-əta” surəsini o Həzrətə oxudu.
Bütün bunlar səmimiyyət və saf məhəbbətdən doğur. Bunu təsəvvür etmək belə bizim üçün çətindir. Bu ailənin əməlinin əhəmiyyəti barədə «Quran»da belə buyurulur:
"Onlar öz iştahaları çəkdiyi halda yeməyi yoxsula, yetimə yedirərdilər. (Və sonra da yedirtdikləri kimsələrə belə deyərlər: "Biz sizi ancaq Allah rizasından ötrü yedirdirik. Biz sizdən (bu ehsan müqabilində) nə bir mükafat, nə də bir təşəkkür istəyirik.” («İnsan» - 8,9).
Səkkizinci imam Əli ibn Musa Riza(ə) burada çox incə bir mətləbə toxunur:
".....Əmirəlmöminin(ə) heç yerdə söyləmədi ki, biz sizə Allah rizasına yemək veririk. Əksinə, onun bu saf niyyətini özü demədən Allah-təala beləcə aşkar etdi.” («Təfsiri Bürhan» IV c/ s.412).
Qeyd edək ki, səmimiyyətin belə dərəcəsinə yetişməyin özü çox çətin bir məsələdir. Bütün əməlləri yalnız və yalnız Allah üçün görmək hər kəsin işi deyildir və heç kəs də bunu iddia edə bilməz.
İbadətə yeni başlayan insanların bu kimi iddiaları boşboğazlıqdan başqa bir şey deyildir, lakin bunu bilib məyus olmağa dəyməz. Çünki özünüislah, nəfsani zəhmət cismani məşq və idmana bənzəyir. Bədən tərbiyəsində məşqin zəruri olduğu halda, azdan başlayıb tədriclə yuxarı qalxırlar. Həmçinin qəhrəmanlıq zirvəsinə yetişmək mümkün olduğu kimi, ruhun tərbiyəsində də azdan başlayıb kamil ixlas dərəcəsini əldə etmək olar. Ağırlıqqaldırmada yüngül çəkilərdən ağır çəkilərə artdığı kimi, əxlaq məsələsində də bəndəlik və ixlas meydanında qəhrəmanlar yetişdirmək üçün azdan çoxa doğru irəliləmək lazımdır.
Kamilliyin ali dərəcələrini fəth etmiş şəxslər zəhmət və əziyyətsiz bunlara nail olmamışlar. Əksinə, illərlə zəhmət çəkib ehtiras və şəhvətlə (həvayi-nəfslə) mübarizə aparmış, öz niyyətlərinin saflığı və yalnız Allahın razılığı üçün vəzifələrini yerinə yetirməkdə əzmlə çalışmış və uca Yaradanın köməiyi ilə, nəhayət, kamilliyin ali dərəcəsinə nail olmuşlar.
Bunu da qeyd etməliyik ki, insan ömrünün sonuna kimi ixlasın qorunub saxlanması üçün Allahdan həmişə yardım diləməlidir. Çünki yolun ortasında elə maneələrlə üzləşirik ki, onları ötüb yola davam etmək çox çətindir.
Kitabın adı: İslamda əxlaq
Müəllif: Ayətullah Məhəmmədrza Məhdəvi Kani
Admin: 3
Redaktor: 4
Sayt nəzarətçisi: 7
VİP: 1
İstifadəçi: 6678
Bu gün: 0
